LEE- Kentsel Tasarım Yüksek Lisans

Bu koleksiyon için kalıcı URI

http://hdl.handle.net/11527/19347

Gözat

Yazar "Erdem Kaya, Meltem" ile LEE- Kentsel Tasarım Yüksek Lisans'a göz atma
  • Öge
    Kentsel tasarımda ses ve mekan etkileşimi: Mekansal sesparametreleri ve görsel algı
    (İTÜ Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2025) Türk, Kübra ; Erdem Kaya, Meltem ; 519221009 ; Kentsel Tasarım
    Kent deneyimi yıllar boyu görsel algı temelli olarak şekillenmiştir. Bireyler, çevreyle olan ilişkilerini büyük ölçüde görme duyusu aracılığıyla kurar; gündelik yaşamın birçok eylemi görsel uyarılarla başlar. Bu durum, tasarımcıların, mimarların ve şehir plancılarının da çoğunlukla görsel estetik öncelikli mekanlar üretmelerine neden olmuştur. Dolayısıyla akustik ortamın insan algısı üzerindeki etkileri, kentsel tasarım bağlamında sıklıkla göz ardı edilen bir boyut olarak karşımıza çıkmaktadır. Belirli mekanların akustik ortamlarının farklı bağlamsal koşullarda nasıl deneyimlendiği ve bu deneyimlerin doğurabileceği geniş yelpazedeki tepkiler ve sonuçlar dikkate alındığında, ses peyzajı çalışmalarında bu tepkileri ve sonuçları sistematik biçimde tanımlamak, bunlara ilişkin bir tipoloji oluşturmak ve aralarındaki temel yapısal ilişkileri incelemek için daha kapsamlı araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu bağlamda çalışma; ses peyzajı kavramı çerçevesinde, mekansal algının çok duyulu doğasını ve sesin mekan deneyimindeki belirleyici rolünü kapsamlı bir şekilde ele almaktadır. Araştırma, İstanbul'un farklı karakteristik bölgelerinde gerçekleştirilen akustik peyzaj analizleri aracılığıyla, ses ile mekan algısı arasındaki ilişkiyi sorgulamayı amaçlar. Bu doğrultuda, çalışma "Kentsel tasarım sürecinde dikkate alınması gereken mekânsal ses (spatial-audio) parametreleri nelerdir?" sorusuna yanıt aramaktadır. Literatürde sesin mekânsal algı üzerindeki etkisi çoğunlukla desibel ve frekans gibi ölçülebilir akustik parametreler üzerinden incelenmiş; ancak bireyin sesle kurduğu algısal, duygusal ve yönlendirici ilişkiler çoğu zaman yeterince ele alınmamıştır. Bu nedenle çalışmada sorulan alt sorular bu çok yönlü ilişkilere katkı sağlayacak yanıtları bulmayı hedeflemektedir: Farklı kentsel alanlarda öne çıkan işitsel unsurlar nelerdir? İnsanlar işitsel çevreyi nasıl deneyimler ve yorumlar? Hangi ses koşulları kullanıcılar tarafından nasıl değerlendirilir? Ses, mekânda yön bulma ya da alanı tanıma süreçlerine nasıl katkı sağlar? Giriş bölümünde ses kavramını ele alarak başlayan çalışma, ikinci bölümde ses peyzajı kavramının tarihini, ses peyzajı ile ilgili değerli isimleri ve ses peyzajının zamanla nasıl geliştiğini açarak devam etmekte ve daha sonra duyular, duyular özelinde ses ve sesin algılanması çerçevesinde ses peyzajı çeşitliliğini ele almaktadır. Buradan hareketle, akusmatik sesler, gürültü, jeofonik, antrofonik, biyofonik sesleri tanımlamaktadır. Çalışma, üçüncü bölümde sesin mekanla ve insanla olan etkileşimini değerlendirerek devam etmektedir. Öncelikle "tasarlama" sürecinde farklı duyuların neden değerli olduğu ve nasıl katkı sunduğu, kendi aralarındaki hiyerarşinin nasıl geliştiğini ortaya koyarak özellikle işitme duyusunun ve buna bağlı olarak ses kavramının yerini sorgulamaktadır. Bu noktada, ses, mekân ve insan etkileşimi bağlamında işitsel algının çok boyutlu yapısını anlamak amacıyla, bibliyometrik analiz ve nitel içerik analizi yöntemleri birlikte kullanılmıştır. Literatürdeki mekânsal ses parametrelerini belirlemek için VOSviewer ile 250 akademik yayının başlık, özet ve anahtar kelimeleri üzerinden anahtar kelime ağı oluşturulmuştur. Buradan elde edilen kavramlar arası ilişki yoğunlukları görselleştirilmiştir. Eşzamanlı olarak, MAXQDA yazılımı aracılığıyla aynı yayınların tam metinleri içerik analizine tabi tutularak öne çıkan tematik ifadeler tespit edilmiştir. Bu bütünleşik yöntem, sesin mekânsal algısını şekillendiren temel kavramların sistematik biçimde ortaya konmasını sağlamıştır. Çalışmanın dördüncü bölümü, çalışma yöntemini ifade etmekte ve bunu takiben alan çalışmasına dair süreci detaylandırmaktadır. Bu çalışmada, sesin mekansal algı üzerindeki etkilerini çok boyutlu biçimde değerlendirmek amacıyla karma yöntem yaklaşımı benimsenmiştir. Nitel ve nicel veri toplama tekniklerinin birlikte kullanıldığı bu yaklaşımda görsel ve işitsel uyaranlara verilen tepkiler üzerinden mekanın akustik deneyimi çok duyulu bir çerçevede ele alınmıştır. Arazi çalışmaları kapsamında doğrudan gözlem, ses yürüyüşleri, fotoğraf belgelenmesi ve ses kayıtları gibi yöntemlerle çevresel veriler toplanmıştır. Doğrudan gözlem sürecinde not alma ve fotoğraf çekimi kullanılarak görsel ve işitsel çevreye dair kayıtlar tutulmuş; ses yürüyüşleri belirli rotalar doğrultusunda gerçekleştirilerek mekânın akustik farkındalığına dair nitel izlenimler edinilmiştir. iPhone 11 ve GarageBand yazılımı kullanılarak elde edilen ses kayıtları, daha sonra katılımcılarla yapılan uygulamalarda temel işitsel uyaran olarak kullanılmıştır. Veri toplama süreci, katılımcılarla yürütülen anketler ve yarı yapılandırılmış mülakatlar ile desteklenmiştir. Google Forms üzerinden yürütülen anketlerle, katılımcıların işitsel-mekansal deneyimlerine ilişkin nicel veriler elde edilmiştir. Ayrıca, ses kayıtlarının haritalar eşliğinde mekansal olarak konumlandırılması istenmiş ve bu sayede katılımcıların mekânsal yönelim, akustik eşleştirme ve bilişsel temsil biçimleri analiz edilmiştir. Yarı yapılandırılmış mülakatlar aracılığıyla ise sesin yarattığı duygular, anılar ve mekansal çağrışımlar daha derinlemesine incelenmiştir. Alan çalışmasında, İstanbul'un bahsedilen ses katmanları farklı karakter bölgelerine göre ele alınmaktadır. Bu alanlar Sultanahmet (tarihi yarımada), Atatürk Kent Ormanı (doğal alan), Ortaköy (boğaz kıyısı), Kadıköy (gelişmiş olan alan) ve Heybeliada (ada) olacak şekilde sınıflandırılmaktadır. Alan seçimi, İstanbul'un akustik peyzaj karakterlerinin karşılaştırmalı olarak incelenebileceği örnek mekanlara odaklanarak gerçekleştirilmiştir. Seçilen beş alan; tarihi, doğal, kıyı, yoğun kent merkezi ve adalı yaşam gibi birbirinden farklı mekansal bağlamlara sahip olmalarıyla birlikte, kullanıcıların işitsel deneyimlerinin çeşitliliğini gözlemlemeye olanak tanıyan, kamusal erişime açık ve işitsel uyaran açısından zengin açık alanlardır. Ortak seçim kriteri olarak bu alanların her biri, işitsel algının belirgin biçimde deneyimlenebildiği; görsel girdilerin yanı sıra sesin de mekanla kurulan ilişkide etkili rol oynadığı örneklerdir. Böylece çalışma, fonksiyonel sınıflandırma yerine, sesin mekansal deneyimdeki rolünü ortaya koyabilecek kontrastlı duyusal ortamlara odaklanmış ve bu doğrultuda mekansal ses parametrelerinin sorgulanmasını amaçlamıştır. Her alandan alınan işitsel ve görsel kayıtlar, yerlerin mekansal algısının ses çerçevesinde değerlendirilmesine olanak sağlamaktadır. Araştırma kapsamında bu alanlar ile ilgili, katılımcıların işitsel algılarını, mekânsal yönelim becerilerini ve görsel-işitsel eşleştirme kapasitelerini değerlendirmeye yönelik anket ve yarı yapılandırılmış mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Katılımcılardan dinledikleri seslere yönelik algılarını yansıtacak şekilde kolaj çalışmaları üretmeleri istenmiş ve bu görsel veriler üzerinden işitsel algının görsel-mekansal temsilleri analiz edilmiştir. Bu çok katmanlı yöntemsel yapı, mekansal ses parametrelerinin kullanıcı temelli, bağlamsal ve deneyimsel bir yaklaşımla çözümlenmesini mümkün kılmıştır. Çalışmanın beşinci bölümünde bulgular ele alınmış, ses peyzajının mekansal algı ve kullanıcı deneyimi üzerindeki etkilerini ortaya koyulmuştur. Bulgular ışığında, kentsel tasarımda ses unsuru ele alınırken göz önünde bulundurulması gereken dört ilke: akustik konfor, akustik deneyim, akustik uyaran ve akustik oryantasyon, alan çalışmasında analiz ve katılımcı yanıtlarıyla değerlendirilmiş, araştırmayı besleyen ilgili alt sorular ile eşleştirilmiştir. Bu doğrultuda "Kentsel tasarım sürecinde dikkate alınması gereken mekansal ses (spatial-audio) parametreleri nelerdir?" sorusunun cevabına ulaşılmıştır. Altıncı ve son bölüm olan tartışma ve sonuç kısmında, çalışmanın tüm katmanları göz önünde bulundurularak değerlendirilmiştir. Buna göre, mekansal ses parametreleri, kentsel tasarım uygulamalarında çeşitli şekillerde kullanılabilir. Öncelikle, tasarım sürecinde ses peyzajı analizi, mekanların işitsel karakteristiklerinin önceden değerlendirilmesini sağlayarak, gürültü kontrolünden öte kullanıcıların mekânsal deneyimini zenginleştiren ses ortamlarının yaratılmasına imkân tanır. Bu parametreler, açık alanların tasarımında ses kaynaklarının yerleşimi, ses yalıtımı ve akustik yönlendirmeler gibi stratejilerin belirlenmesinde rehberlik eder. Ayrıca, kentsel mekanların kullanıcılar tarafından nasıl algılandığını modelleyerek, farklı ses katmanlarının mekansal organizasyon üzerindeki etkileri tasarım kararlarına entegre edilebilir. Böylelikle mekansal ses parametreleri, tasarımcıların çevresel deneyimi çok duyulu bir biçimde kurgulamalarına ve kullanıcı odaklı mekanlar geliştirmelerine olanak sağlar. Bu çalışma, İstanbul'un çok katmanlı ses dokusunu kentsel tasarım süreçlerine entegre ederek, mekanların salt görsel değil, işitsel boyutlarının da tasarım kararlarında belirleyici olabileceğini, kentsel tasarımda işitmenin de en az görsellik kadar önemli olduğu ve mekânın çok duyulu bir bütün olarak ele alınması gerektiği bir kez daha ortaya koymuştur. Bu anlamda, yalnızca teorik literatüre katkı sunmakla kalmayıp, aynı zamanda işitsel algının görsel-mekansal bağlamda değerlendirilmesine olanak tanıyan bütünleşik ve kullanıcı odaklı bir yöntem önererek alana yeni bir yöntemsel katkı sağlamaktadır. Mekansal ses parametrelerinin analitik bir araç olarak kullanılması, kentsel mekanların kullanıcı deneyimi ve kimlik inşasında yeni olanaklar sunmaktadır. Ayrıca, ses peyzajının kentsel bellek ve kimlik oluşumundaki rolünün fark edilmesi, tasarım süreçlerinde bağlamsal ve kültürel duyarlılığın artırılmasına olanak tanımaktadır. Böylelikle araştırma, kentsel tasarım ve akustik çevre disiplinleri arasında yöntemsel ve kavramsal bir köprü kurarak, gelecekteki çok disiplinli çalışmalar için kentsel tasarım alanında sağlam bir temel oluşturmayı amaçlamaktadır.