FBE- Ulaştırma Mühendisliği Lisansüstü Programı - Yüksek Lisans
Bu koleksiyon için kalıcı URI
Gözat
Yazar "Adem Faik, İyinam" ile FBE- Ulaştırma Mühendisliği Lisansüstü Programı - Yüksek Lisans'a göz atma
Sayfa başına sonuç
Sıralama Seçenekleri
-
ÖgeDemiryolu hemzemin geçitlerinde emniyet değerlendirmesi: Türkiye için örnek bir model oluşturma(Fen Bilimleri Enstitüsü, 2019-06-11) Bayazıt, Gökhan ; Adem Faik, İyinam ; 501121409 ; Ulaştırma Mühendisliği ; Transport EngineeringDemiryolu hemzemin geçitleri, üzerlerinde meydana gelen kazalar ve bu kazalar sonucunda gerçekleşen ölüm, yaralanma gibi manevi kayıplar ve bunların yanında neden oldukları diğer maddi kayıplar sebebiyle dünyada demiryolu emniyetini çok büyük ölçüde olumsuz yönde etkilemektedir. Ancak kaynakların ve mühendislik çözümlerinin sınırlı oluşu, hemzemin geçitlerin bir ülkedeki demiryolu ağından tamamen kaldırılmasına olanak vermemektedir. Bu nedenle hemzemin geçitlerde emniyeti sağlamak, dünya genelinde bir mühendislik en iyi hale getirme problemi haline gelmiştir ve demiryolu emniyeti açısından özel olarak ele alınan bir mesele olmuştur. Bu temelde, ülkelerde demiryolu işletmeciliğinden ve emniyetinden sorumlu olan kurum ve kuruluşlar, hemzemin geçit iyileştirme/iptal etme çalışmaları sırasında risk bakımından öncelikli olan hemzemin geçitleri belirlemek ve eldeki kaynakları en verimli şekilde kullanabilmek adına, hemzemin geçitlerde emniyet değerlendirmesi için çeşitli modeller, araçlar, metotlar ve denklemler kullanmaktadır. Böylece iyileştirme/iptal etme çalışmaları sırasında kararların da sistematik yollarla daha hızlı ve daha doğru bir şekilde alınması sağlanmaktadır. Bu çalışmada ise matematiksel ve sistematik bir yöntem olan Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) yöntemi yardımıyla hemzemin geçit kazaları ile hemzemin geçit emniyetine etki eden faktörler arasındaki ilişki irdelenip, sayısal ve sistematik bir hemzemin geçit emniyet değerlendirme modeli oluşturulmuştur. Modelin kurulumu sırasında Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD) 3. Bölge Müdürlüğü bünyesinde işletilen Manisa (hariç)–Dumlupınar (hariç) konvansiyonel demiryolu hat kesimi üzerinde bulunan 157 adet hemzemin geçidin özellik ve 2014–2016 yılları arasındaki kaza geçmişi verilerinden yararlanılmıştır. AHS yöntemini uygulayabilmek için gerekli olan uzman görüşleri ise TCDD 1. Bölge Demiryolu Emniyeti ve Risk Yönetimi Müdürlüğü (DERYM) çalışanlarından oluşan beş kişilik bir uzman grubu ile yürütülen toplantılar sonucunda elde edilmiştir. Oluşturulan model, hemzemin geçit iyileştirme–iptal etme ön kararlarını belirlemeye yaramaktadır. Bu bağlamda çalışmanın ikinci bölümünde, Türkiye'de sıkça birbirinin yerine kullanılan emniyet ve güvenlik kavramlarının açıklamaları yapılmıştır ve demiryolu terminolojisindeki yerleri anlatılmıştır. Emniyet kavramını daha iyi anlatabilmek adına emniyetle doğrudan ilişkili olan tehlike, kaza ve risk kavramlarının açıklamaları yapılmıştır. Bu açıklamalardan sonra, hemzemin geçitlerde emniyeti değerlendirebilmek adına kavranması öncelikli ve elzem olarak görülen hemzemin geçit kavramından ve temel bileşenlerinden bahsedilmiştir. Hemzemin geçit kavramını daha iyi tanıtabilmek adına dünyadaki ve Türkiye'deki hemzemin geçit sınıflandırmalarından bahsedilerek hemzemin geçitlerde kullanılan kaplama çeşitleri anlatılmıştır. Bunların ardından da hemzemin geçitlerde emniyeti etkileyen faktörler; geçit, karayolu, demiryolu, çevre, insan, ekonomi ve kaza geçmişi ile ilgili özellikler altında gruplandırılıp tek tek incelenmiştir. İkinci bölümün sonunda ise hemzemin geçitlerde emniyetin artırılması adına yürütülen eğitim–bilinçlendirme, yasal düzenleme–cezai yaptırım ve mühendislik çalışmalarından bahsedilmiştir. Sonrasında çalışmanın üçüncü bölümünde, hemzemin geçitlerde emniyet değerlendirmesi için 12 farklı ülkede kullanılmış veya kullanılmakta olan 22 farklı yöntem incelenmiştir. Bunun yanında, Amerika Birleşik Devletleri (ABD)'de eyaletlerin kendi yerel verileriyle oluşturdukları denklemlerden ve yine ABD'de daha da geçmiş yıllarda oluşturulmuş olan tarihi denklemlerden literatürde üzerinde sıkça durulan 8 tanesi hakkında da ayrıca bilgi verilmiştir. Bunun ardından, 2003–2017 yılları arasındaki istatistiki verilerden yararlanılarak Türkiye'de hemzemin geçitlerin durumu anlatılmıştır. 2001–2017 yılları arasındaki istatistiki veriler kullanılarak Türkiye'deki hemzemin geçitlerde meydana gelmiş olan kazaların diğer demiryolu kazaları arasındaki konumu araştırılmıştır. Türkiye'de 2013 yılında, hemzemin geçitlerde demiryolu ve karayolu trafiğinin düzen ve emniyetini sağlamak amacı ile alınacak tedbirleri ve uygulama esaslarını belirten bir yönetmelik yayımlanmıştır. Sonrasında 2016 yılında ise yine bu yönetmelikte yapılan değişiklikler ve eklemeler yayımlanmıştır. Çalışma kapsamında, ek düzenlemeler de göz önünde bulundurularak bu yönetmeliğin esasları incelenmiştir. Ardından, Türkiye'de hemzemin geçit emniyet değerlendirmesi konusunda kurumlarda ve akademik çevrede yapılan çalışmalara değinilmiştir. Bunların ardından çalışmanın dördüncü bölümünde ise daha önce yapılmış olan incelemeler sayesinde edinilen tüm bilgiler ışığında ve Türkiye'deki hemzemin geçit yönetmeliği ile TCDD hemzemin geçit envanterleri göz önünde bulundurularak belirlenen, aynı zamanda eldeki veri setinde tespit edilebilen hemzemin geçit emniyet/risk faktörleri kullanılarak Türkiye için örnek bir "Hemzemin Geçit Emniyet Değerlendirme Modeli (HEGEDEM)" oluşturulmuştur. Bu bölümde öncelikle, TCDD 3. Bölge Müdürlüğü tarafından sağlanan veri setinde bulunan hemzemin geçitlerin özellikleri ve 2014–2016 yılları arasındaki kaza geçmişi verileri incelenerek eldeki veri seti tanıtılmıştır. Daha sonra, yapılan çalışmada AHS yönteminin kullanılma nedenlerinden bahsedilmiştir ve yöntemin uygulama adımları anlatılmıştır. Model kurulumu sırasında istatistiksel bir yöntem yerine AHS yönteminin kullanılmasının temel nedeni ise eldeki veri setinde bulunan hemzemin geçit ve kaza sayısının istatistiksel bir teknik ile irdeleme yapabilmek için oldukça yetersiz kalmasıdır. Ardından, modelin hiyerarşisi oluşturulmuştur. Model hiyerarşisinde 6 adet ana kriter, 21 adet birincil alt kriter, 10 adet ikincil alt kriter ve hiyerarşinin tabanında ise toplamda 85 adet kategorik/koşulsal kriter kullanılmıştır. Bu kriterler arasında uzman grubu görüşleri sayesinde yapılan ikili karşılaştırmalar yardımıyla kriterlerin nihai ağırlıkları belirlenerek eldeki veri setinde bulunan her hemzemin geçide bir "Hemzemin Geçit Emniyet İndeksi (HEGES)" atanmıştır. Böylece veri setindeki hemzemin geçitlerin göreceli riskleri belirlenmiş olup, iyileştirme/iptal etme çalışmaları sırasında izlenebilecek bir geçit inceleme ve tedbir öncelik sıralaması belirlenmiştir. Model oluşturulurken ve modelin nihai hesaplamaları yapılırken SuperDecisions ve Microsoft Excel paket programlarından yararlanılmıştır. Hemzemin geçitler için hesaplanan HEGES değerleri ve kaza geçmişi verileri çeşitli grafikler üzerinde birleştirilerek çeşitli kontroller, incelemeler ve değerlendirmeler yapılmıştır. Ulaşılan çıkarımlar ışığında her hemzemin geçide bir "İyileştirilmiş (muhayyel) Hemzemin Geçit Emniyet İndeksi (İHEGES)" atanarak hangi hemzemin geçitlerin (İHEGESmin. ≤ 20) mevcut durumunun iyileştirileceğinin ve hangilerinin (İHEGESmin. > 20) alt/üst geçide dönüştürüleceğinin veya tamamen kapatılacağının (yaklaşım yolu deplasesi vb.) ön kararları verilmiştir. Son olarak çalışmanın beşinci bölümünde, literatür taramaları ışığında elde edilmiş olan bilgiler ile modelin kurulumu ve uygulanması sırasında elde edilen bulgular/çıkarımlar göz önünde bulundurulup, çalışmanın çeşitli sonuçları açıklanmıştır. Ayrıca Türkiye'de hemzemin geçitlerde emniyeti sağlamak için yürütülecek uygulamalar ve hemzemin geçitlerde emniyet değerlendirmesi konusunda ileride yapılacak çalışmalar için yol gösterici nitelikte olabileceği düşünülen çeşitli önerilerde de bulunulmuştur. Diğer ülkelere benzer olarak Türkiye'de de şehir içlerinde işletilen hemzemin geçitlerin daha fazla risk taşıdığı görülmüştür. Seyir momenti 30.000'in üzerinde olan geçitlerde flaşör, çan ve otomatik bariyer tesisi yapılsa dahi kaza riskinin oldukça fazla olduğu ve geleneksel mühendislik uygulamaları yardımıyla bu geçitlerin kabul edilebilir bir emniyet düzeyine çıkarılamadığı tespit edilmiştir. 30.000'in altında seyir momentine sahip hemzemin geçitler ise diğer özelliklerine de bağlı olmak koşuluyla geleneksel uygulamalar (bariyer tesisi vb.) yardımıyla daha iyi emniyet düzeyine sahip olabilmektedir. Kırsal bölgelerde bulunan ve seyir momenti özellikle 3.000 altında olmak üzere 15.000'in altında olan, bariyer tesisi yapılmış ve karayolu–demiryolu tarafından görüş probleminin bulunmadığı hemzemin geçitlerde ise kaza riskinin diğerlerine göre daha az olduğu tespit edilmiştir. 3.000'in altında seyir momentine ve 120 km/sa. altında demiryolu araç hızlarına sahip olmalarına bağlı olarak serbest şekilde işletilen hemzemin geçitler arasında karayolu tarafından görüş mesafesi 500 metrenin altında ve/veya demiryolu tarafından görüş mesafesi 750 metrenin altında olanlar ise düşük seyir momenti değerlerine rağmen hala riskli bölgede kalmaya devam etmektedir. Bu hemzemin geçitlerden iptal edilemeyenlere mutlaka bariyer tesisi yapılmalıdır. Şehir içlerindeki geçitlerde riskin daha fazla oluşu, bu kesimlerdeki nüfus, taşıt kullanımı vb. fazlalığından başka bir deyişle trafik kargaşasının (kaosunun) fazlalığından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle şehir içi kesimlerde bulunan hemzemin geçitlerin seyir momenti boyutuna bakılmaksızın (3.000'in altında olsa dahi) bariyerli olarak işletilmesi önerilmektedir. Ayrıca kazaların büyük bir çoğunluğunun insan hataları nedeniyle gerçekleştiği hemzemin geçitler gibi bir sistemde, halkın eğitilmesi için daha çok kampanya başlatılmalıdır. Bunun yanında engel tespit edici, erken uyarı sağlayıcı, otomatik frenleme sağlayıcı ve kurallara uymayanları tespit edici düzenekler vasıtasıyla teknolojinin daha aktif biçimde kullanılması ve yasal düzenlemelere uymayanların denetiminin ve cezai yaptırımların artırılması da hemzemin geçitlerde emniyeti artırmak için yerinde verilmiş kararlar ve doğru yatırımlar olacaktır. Oluşturulan model sayesinde, Türkiye'deki hemzemin geçit emniyet değerlendirme süreçleri, dünyada kompleks ağırlıklandırma bazlı ve istatistiksel yöntem bazlı modeller ile yürütülen süreçler seviyesine çıkarılmaya çalışılmıştır. Ayrıca modelin kullanımı, hemzemin geçit emniyet değerlendirme çalışmalarını matematiksel ve sistematik bir çerçeveye taşımaktadır. Bundan dolayı, modelin kullanımıyla zaman içerisinde elde edilecek bulguların ve dolayısıyla tecrübelerin de sayısal bir temelde toplanması sağlanmış olacaktır. Böylece hemzemin geçit emniyetini etkileyen faktörler ile kazalar arasındaki ilişkinin daha sistematik ve sayısal bir yordamla yorumlanıp, iyileştirme/iptal etme yapılacak olan hemzemin geçitlerin irdeleme, tasarım ve işletme süreçlerinin kaynakların daha verimli kullanıldığı ve emniyetin daha detaylı bilgilerle değerlendirildiği bir hal alacağı umut edilmektedir.