Yüklenici İnşaat Firmalarında Kullanılan Uyuşmazlık Çözüm Yolları Ve Çatışma Yönetim Stratejileri

Abstract

Farklı uzmanlık alanlarına, önceliklere ve çıkarlara sahip çok sayıda aktörün geçici koalisyonlar içinde biraraya geldiği yapım projelerinde karşılaşılabilecek tüm risklerin önceden öngörülmesi ve önlem alınması mümkün değildir. Öngörülememiş sebeplerden veya sözleşme hükümlerinin algılanmasındaki farklılıklardan ötürü proje katılımcıları arasında çeşitli çatışmalar yaşanabilir. Çatışmaların görmezden gelindiği ya da iyi yönetilmediği durumlarda uyuşmazlıklara dönüşmeleri ve proje üzerinde olumsuz etkilere yol açmaları kaçınılmazdır. Uyuşmazlıklar genellikle taraflarının zamanını alan, pahalı ve nahoş sonuçlar doğuran durumlardır; taraflar arasında kurulan ikili ilişkileri zedeleyebilir veya tamamen bitirebilirler. Uyuşmazlıklar bir projenin maliyetini arttırdığı gibi, projenin başarısızlığa uğramasına ve projeden beklenen ölçüde fayda sağlanamamasına yol açabilir. Bu nedenle uyuşmazlıklar engellenmelidir. Engellenemiyorsa, en kısa sürede ve en etkin yolla sorun yönetilmeli; uzlaşma sağlanmalı; ilişkiler korunmalı; paranın ve projenin değerliliği sürdürülmelidir. Uyuşmazlıkların çözümü için uygun yolların bulunması/seçilmesi, uyuşmazlığın taraflarının para, zaman ve itibar kayıplarına uğramaması, taraflar arasındaki ilişkilerin korunması ve projelerin istenen hedeflere ulaşabilmesi bakımından önemlidir. Böylelikle, yapım faaliyetlerine herhangi bir katkı sağlamayacak olan faaliyetlere para ve zaman harcanması, daha etkin kullanılabilecek bir çok kaynağın israf edilmesi, projelerin gecikmesi ve maliyetlerinin artması önlenebilir. Türkiye merkezli yüklenici inşaat firmalarının yurt içi ya da yurt dışı pazarlarda karşılaştıkları çeşitli uyuşmazlıkların profilini ortaya koyan araştırmalar olmakla birlikte, bunların sayısının çok sınırlı olduğu ve gelişmiş ülkelerdeki literatür ile kıyaslandığında iç ve dış pazarlarda başvurulan uyuşmazlık çözüm yolları konusunda çok az bilgi birikimi bulunduğu anlaşılmaktadır. Yüklenici firmaların karşılaştıkları uyuşmazlıklarla, uyuşmazlıkları çözmek için başvurulan çözüm yollarının ve farklı çözüm yolları arasında seçim yaparken dikkate alınan ölçütlerin birbirleriyle ve firma içindeki genel problem çözme biçimleriyle ya da genel olarak örgüt kültürü ile ilişkilendirilmesi, yüklenici inşaat firmalarının uyuşmazlıkların çözümü konusundaki tutum ve davranışlarının anlaşılması ve uyuşmazlıklardan kaynaklanan maddi ve maddi olmayan kayıpları engellemek üzere uygun ve etkin öneriler geliştirilmesini kolaylaştırabilir. Bu tez çalışmanın amacı, yüklenici inşaat firmalarının yurt içi ve yurt dışı pazarlarda karşı karşıya kaldıkları uyuşmazlıkların konularını ve sıklıklarını; firmalarca en sık kullanılan uyuşmazlık çözüm yollarını (UÇY) ve UÇY seçiminde dikkate alınan ölçütleri iç ve dış pazar arasındaki farklılıkları da ortaya koyacak biçimde araştırmak ve bütün bunların firmaların iç çatışmalarını çözmek için kullandıkları yaklaşımlarla ne tür bir ilişkisi olduğunu saptamaktır. Bir örgütün örgüt içindeki çatışmaları çözmek için tercih ettiği yaklaşımlar ile çevresi ile yaşadığı uyuşmazlıklar arasında ne tür bir ilişki bulunmaktadır? sorusu araştırmacı tarafından önemli bulunmuştur, çünkü bir örgütte iç çatışmaları çözmek için başvurulan yolların, örgütün çevresi ile yaşadığı çatışmaların sıklığını/yoğunluğunu ve bu çatışmaları çözmek için yöneleceği uyuşmazlık çözüm yollarını da etkileyeceği savlanmıştır. Tez kapsamında bir anket çalışması tasarlanmıştır. Örneklemi büyük ve orta ölçekli yüklenici inşaat firmalarından oluşan çalışmanın verileri yüklenici firmalarda üst düzey yönetici konumundaki yanıtlayıcılarla yüz yüze görüşmeler yoluyla toplanmıştır. Çalışma sonunda elde edilen bulgular da yine örneklem içinden seçilen sektör temsilcileri ile tartışılarak değerlendirilmiştir. Çalışma bulguları, firmaların iç ve dış pazardaki uyuşmazlıkları ve bunların çözümüne ilişkin ölçütleri arasında bazı farklılıklar olduğunu; uyuşmazlık çözümünde genellikle hızlı ve ucuz olan dostane çözümlere yönelindiğini; buna karşılık alternatif uyuşmazlık çözüm yollarının tümünün inşaat firmaları tarafından yeterince bilinmediğini ve çatışma çözüm stratejileri ile çeşitli uyuşmazlık türleri arasında istatistiksel açıdan anlamlı ilişkiler olduğunu ortaya koymaktadır. Çalışmanın sonuçları, yüklenici firmaların yapım projelerindeki uyuşmazlıkların genel bağlamını anlamalarına ve uyuşmazlıklardan kaynaklanan kayıpları engellemek üzere kültürel yapılarına uygun uyuşmazlık çözüm yollarına yönelmelerine yardımcı olacaktır.

In construction projects it is not possible to predict and prevent all the risks that might occur, as construction projects include many participants that have different goals and priorities. Various conflicts occur between these participants due to unpredicted issues or different interpretation of contractual terms. The conflicts which are ignored, or not managed, have mostly negative affects on projects. Selection of appropriate dispute resolution method is important to prevent parties from loosing money, time and reputation; preserve their relationships and achieve project goals. Thus, project delays and cost overruns can be avoided by the elimination of wasteful activities which will not contribute to the project and, accordingly, the resources can be used more efficiently. A quick review of the literature suggests that there is a dearth of research studies which focus on alternative dispute resoulution patterns of contractors in domestic and overseas markets. Understanding the criteria of contractors for selecting among dispute resolution techniques and their linkage to various conflict management strategies in contractor companies can help develop preventative measures before conflicts end up with costly disputes. In particular, the study focuses on a major question: ‘What kind of a relationship does exist between intra-organizational conflict management strategies and inter-organizational alternative dispute resolution patterns?’ As part of quantitative research a survey questionnarie was designed and were delivered to the top-level decisions makers of contractors, which are active in domestic and overseas markets. Findings suggest, in general, that there are statististically significant relationships between various dispute resolution methods and conflict management strategies of contractors. The outputs of the study can help contractors understand the general context of disputes in the construction industry and evaluate alternative dispute resolution methods in line with their organizational culture.