Araştırma Geliştirme Projelerinin Değerlendirilmesine Bulanık Gerçek Opsiyon Yaklaşımı

Abstract

Bu çalışmada, bulanık AHP ve bulanık hiyerarşik TOPSIS karar destek modelleri bulanık gerçek opsiyon değerlemesi ile bütünleştirilmiş ve Ar-Ge projelerinin seçiminde kullanılmıştır. Ar-Ge projelerinin başlıca görevi teknolojik gelişmeleri kullanarak kurumun kâr edebilirliğini devamlı şekilde yenilemek ve artırmaktır. Yenilikçi fikir, değişim ve gelişim, yepyeni teknolojiye sahip olmak rekabette üretim verimi, fiyat, reklam ve pazarlama kadar önemlidir. Ar-Ge projeleri seçimi, gelişmekte olan ülkelerdeki işletmelerde gerek kaynak, gerekse zaman kısıtları açısından gelişmiş ülkelere göre daha önemlidir. Doğru ve şirket içinde sinerji yaratacak projelerin seçimi kaynakların verimli şekilde kullanılmasını sağlayacaktır. Proje seçim kararlarının, kurumun stratejik amaç ve planlarıyla birlikte düşünülmesi gereklidir. Ar-Ge projelerinin doğası gereği kurumsal getirileri çok boyutludur ve kazançları risklidir. Gerçek opsiyon yaklaşımı seçim sürecinin riskli tarafını hesaplamaya yardımcı olur. Gerçek opsiyonlar, finansal opsiyonlar temeline oturmaktadır. Bir gerçek opsiyon, sözleşme fiyatı olarak adlandırılan önceden belirlenmiş maliyette, opsiyonun süresi olarak adlandırılan önceden belirlenmiş bir zaman diliminde, bir eylem (erteleme, genişletme, küçültme ya da bırakma) için harekete geçme hakkıdır; zorunluluk içermez. Değerleme sürecindeki bir diğer ele alınması gereken konu ise belirsizliktir. Literatürde, yeterli bilginin olmadığı durumlara yönelik bulanık gerçek opsiyon değerleme modelleri geliştirilmiştir. Bu çalışmada; çok ölçütlü değerlendirme yöntemlerinden AHP ve TOPSIS yöntemleri Ar-Ge projelerinin değerlendirilmesinde tercih edilmiştir. Bu bütünleşik modeller elektronik sektöründe önemli bir yeri olan bir kuruluşta uygulanmıştır. Bu kuruluşun altı adet Ar-Ge projesi, ilgili modeller kullanılarak değerlenmiş ve sıralamaya göre birinci gelen seçilmiştir.

In this study, fuzzy AHP and fuzzy hierarchical TOPSIS models known as decision support models are integrated with fuzzy real options. These integrated models are used at the selection of R&D projects. The essential duty of R&D projects is to use the technological development for carrying on and if possible augmenting the ability of the company’s profitability. In the competition process, innovation, evolution, development, and having brand new technology are as important as production efficiency, price, and advertisement and marketing. R&D project selection in developing countries is more important than the developed countries by time and resources constraints. The selection of right and synergy making projects in the company ensures the right use of resources. Project selection decisions have to be thought with the corporation’s strategical aim and plans. Because the nature of R&D projects, their corporate earnings are multi dimensional and gaining are risky. The real option approach helps to calculate that risky side of the selection process. A real option is a right to act an action (defer, expand, contract or abandon) in the predetermined cost called strike price and in the predetermined period called expiration time, beside does not contain an obligation. In the evaluation process, the other subject that has to be considered is vagueness. In literature, fuzzy real option valuation models are developed for the lack of sufficient data situations. In this study, the well-known and effective methods, AHP and TOPSIS, are preferred. They are two of the multi-criteria valuation methods. These integrated methods are applied in a corporation owning respectable place in electronic industry. Six R&D projects of this company are evaluated by using the concerned methods and according to the order, the first one is chosen.