19.yüzyıl Galata Ve Pera Apartman-konutlarında Orta Sofa-hol Tipolojisinin Gelişimi

Abstract

19. YÜZYIL GALATA VE PERA ARAPTMAN-KONUTLARINDA ORTA SOFA-HOL TİPOLOJİSİNİN GELİŞİMİ ÖZET 19’uncu yüzyıl Galata ve Pera Apartman-konutlarının bağımsız konut bölümlerinde “orta sofa-hol” tipolojisinin gelişimi adlı bu çalışma altı bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm giriş bölümüdür ve iki alt-başlıktan oluşmaktadır. Birinci alt-başlığın çerçevesinde sorunun tanımı ve amaca değinilmektedir. İkinci alt-başlığın çerçevesindeyse kapsam ve yönteme yer verilmektedir. İkinci bölümde Galata ve Pera’da Batılı yerleşmelerin tarihsel, sosyal, ekonomik ve fiziksel gelişimi ele alınmaktadır. Bu bölüm altı alt-başlıktan oluşmaktadır. Birinci alt-başlığın çerçevesinde İstanbul’da latin kolonilerinin kuruluşu incelenmektedir. İkinci alt-başlığın çerçevesinde Galata’daki Ceneviz yerleşmesinin tarihsel, sosyal, ekonomik ve fiziksel açıdan incelenmesine yer verilmektedir. Bu inceleme Ceneviz devri öncesi Galata ve Ceneviz’lerin Galata’ya yerleşmesi adlı iki bölümden oluşmaktadır. İkinci bölümün üçüncü alt-başlığının çerçevesinde İstanbul’un fethinden Tanzimat’a kadar Galata ve Pera’nın tarihsel, ekonomik, sosyal ve fiziksel gelişimi ele alınmakta bu çerçevede de Galata vePera’daki Avrupalı nüfusun, ticaret faaliyetlerin ve elçiliklerin bölgenin fiziksel gelişimine olan etkileri incelenilmektedir. Dördüncü alt-başlığın çerçevesinde Osmanlı’da Batılılaşma ve Reform hareketlerinin Galata ve Pera’nın fiziksel gelişimine etkileri ele alınmaktadır. Beşinci alt-başlığın çerçevesinde 19’uncu yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’undaki siyasi ve ticari gelişmelerin Galata ve Pera bölgelerinin demografik yapısıyla fiziki büyümesine etkileri ve şehir yönetimindeki reformlar incelenilmektedir. Altıncı alt-başlığın çerçevesindeyse 19’uncu yüzyıl Galata ve Pera’sında sosyal yaşam ele alınmaktadır. Üçüncü bölümde 19’uncu yüzyıl Avrupa’sında Apartman-konutların gelişimi ele alınmaktadır. Bu bölüm iki alt-başlıktan oluşmaktadır. Birinci alt-başlığın çerçevesinde Sanayi devriminden 19’uncu yüzyıla kadar Avrupa kentlerinin incelenmesine yer verilmektedir. Bu inceleme Sanayi devriminde fiziksel çevre, Postliberal şehir ve Postliberal şehrin 19’uncu yüzyıl İstanbul’una kavramsal ve fiziksel etkileri adlı üç bölümden oluşmaktadır. Bu üçüncü bölümde 19’uncu yüzyıl İstanbul için yaptırılan büyük projeler, kent dokusunun düzenlenmesi ve Galata-pera bölgesindeki fiziksel etkileri ve 19’uncu yüzyıl İstanbul’unda yeni ulaşım sistemlerinin Galata ve Pera bölgesinin fiziksel gelişimindeki yeri gibi konulara değinilmektedir. Üçüncü bölümün ikinci alt-başlığının çerçevesinde 19’uncu yüzyıl Avrupa’sında konut üretimini etkileyen ekonomik, politik, kültürel faktörler ve Apatman-konut’un gelişimi incelenilmektedir. Dördüncü bölümde 19’uncu yüzyıl Galata ve Perası’nda Apartman-konutların gelişimi ele alınmaktadır. Bu bölüm dört alt-başlıktan oluşmaktadır. Birinci alt-başlığın çerçevesinde Apartman-konut’un kelime anlamına değinilmektedir. İkinci alt-başlığın çerçevesinde İstanbul’da 19’uncu yüzyılın şehirsel konut biçimlerine yer verilmektedir. Üçüncü alt-başlığın çerçevesinde 19’uncu yüzyıl özgün İstanbul konut biçimlerinin oluşumunu etkileyen faktörlere değinilmekte. Dördüncü alt-başlığın çerçevesindeyse 19’uncu yüzyıl Galata ve Perası’nda özgün bir konut biçimi olan Apartman-konut ele alınmaktadır. Beşinci bölümde 19’uncu yüzyıl Galata ve Pera Apartman-konutlarında “orta sofahol” tipolojisinin gelişimi incelenilmektedir. Bu bölüm iki alt-başlıktan oluşmaktadır. Birinci alt-başlığın çerçevesinde geleneksel Osmanlı evinin tarihsel gelişimi, plan tipleri ve mekansal örgütlenişindeki öğelere yer verilmektedir. İkinci alt-başlık dört bölümde ele alınmıştır. Birinci bölümde 19’uncu yüzyıl Galata ve Pera bölgesindeki çok katlı bir konut örneği incelenmiştir. İkinci bölümde Kadıköy’de özgün bir Apartman-konut örneği olan Arif Paşa Apartman-konutuna değinilmiştir. Üçüncü bölümde 19’uncu yüzyıl Galata ve Pera Apartman-konutlarında orta sofa-holün işlevsel ilişkilerinin analizi, bu mekanın merdiven eviyle olan ilişkilerinin analiziyle konut bölümünün fonksiyon şemasının içindeki yeri ve diğer mekanlarla olan ilişkilerinin analizi çerçevesinde incelenilmiştir. İkinci alt-başlığın dördüncü bölümündeyse 19’uncu yüzyıl Galata ve Pera apartman-konutlarında orta sofa-holün biçimsel analizine yer verilmiştir. Sonuç bölümündeyse, bu çalışmanın kısa bir özeti yapılmış ve 19’uncu yüzyıl Galata ve Pera Apartman-konutlarının bağımsız konut bölümlerinin plan tipolojilerindeki orta sofa-holün geleneksel Osmanlı evinin plan anlayışındaki orta sofanın bir yansıması olduğuna ve yüzyıllar boyunca olgunlaşarak gelişen orta sofa geleneğinin Apartman-konut mimarisinde orta sofa-hole dönüşerek yeniden yaşam bulduğuna dikkat çekilerek yanlış koruma politikaları yüzünden tamamen yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan İstanbul’a özgü bu plan tipolojisinin özellikle korunması gerektiği vurgulanmıştır.

THE EVOLUTION OF THE CENTRAL SOFA-HALL TYPOLOGY IN THE 19 TH CENTURY GALAT AND PERA APARMENTS ABSTRACT This study named the evolution of the “central sofa-hall” typology in the independent Apartments of 19th c. Galata and Pera is composed of six sections. The first section is an introductory part and is composed of two sub-sections. Within the framework of the first sub-section, the definition and the aims of the problem are stated. Whereas within the scheme of the second sub-section the area it covers and the methods are presented. In the second section the historical, economic and physical evolution of the European type settlements in Galata and Pera are evoluated. This section is composed of six sub-sections. Within the framework of the first sub-section “the establishment of Latin colonies” in İstanbul is analyzed. The second sub-section deals with the Genoese settlements in Galata from the historical, social, economic and physical point of view. This analysis is formed of two districtive parts named respectively Galata before the Genoese era and the settlement of the Genoese in Galata. In he third sub-section of the second part the historical, economic, social and physical evolution of Galata and Pera from the conquest of Istanbul until the Tanzimat is treated and within the same framework the effects of the European population’s commercial activities and of the embassies in Galata and Pera on the physical development of the area are analysed. The fourth sub-section includes the influences of westernization and the reform movements in the Ottoman Empire on the physical development of Galata and Pera. The fifth sub-section covers the effects of political and commercial development in the Ottoman Empire in the 19th c. on the demografhic structure and physical growth of the Galata and Pera district and reforms realized in the field of the city administration. Whereas the sixth sub-section deals with social life in 19th c. Galata and Pera. In the third section the evoluation of the Apartment-house in 19th c. Europe is mentioned. This section is composed of two sub-sections. Within the framework of the first sub-section an analysis of European cities from the industrial revolution till the 19th c. is done. This analysis is composed of three parts named respectively the physical enviroment in the industrial revoluation, the postliberal city and he conceptual and physical effects of the postliberal city on 19th c. Istanbul. In this third sections subjects like the big projects realized for 19 th c. Istanbul, the organization of he city’s texture and its physical effects on the Galata-Pera district and the place of the new transportation systems of 19th c. Istanbul on the physical development of Galata and Pera districts are treated. The second sub-section of the third section deals with economic, political and cultural factors affecting housing construction in 19th c. Europe and the evoluation of the Apartment-house is analyzed. In the fourth section of the study the evolution of 19th c. Apartment-house in Galata and Pera is analyzed. This part is composed of four sub-sections. The first sub-section gives the definition of the concept of Apartment-house. Within the framework of the second sub-section the various forms of 19th c. urban houses in Istanbul are presented. In the third sub-section factors affecting the formation of specific 19th c. housing forms in Istanbul are mentioned. Whereas the fourth sub-section deals with the specific 19th c. housing form in Galata and Pera. In the fifth part the evolution of the “central sofa-hall” typology in 19th c. Galata and Pera Apartment-house is analyzed. This part is composed of two sub-sections. The first sub-section treats the historical evolution of the traditional Ottoman house, its plan types and the elements in its spatial organization are presented. The second sub-section presents a classification of the “central sofa-hall” typology in 19th c. Galata and Pera Apartment-houses.The second sub-section is handled in four parts. In the first part a multi-story house example in 19th c. Galata an Pera district is analyzed. In the second section the Arif Paşa which is an example for the authentic Apartment-house is presented. In the third section the analysis of the functional relationships of the “central sofa-hall” of 19th c. Galata and Pera Apartment-house, the analysis of the relationships of this space with the staircase well, its position within the function scheme of the residence area and its relationship with other spaces are presented. In the fourth part of the second sub-section the formal analysis of the central sofa-hall in the Galata and Pera Apartment-houses is made. In the last section, a short summary of this study is done and it is made clear that the central sofa-hall in the independent house unit in 19th c. Galata and Pera Apartment-houses is a reflection of the central sofa of the traditional Ottoman house plan concept and bringing the attention to the fact that the central sofa tradition undergoing a progressive evolution over centuries being transformed into the central sofa-hall in the apartment architecture comes to life again, it is demonstrated that this plan typology being confronted to disappear under false protection policies has to be protected specially.