Sümmani`nin Hayatı Ve Tavrı

Abstract

Türk halk edebiyatının geçmişten günümüze en canlı ve yaygın bölümünü âşık edebiyatı meydana getirmektedir. Belli icra töresi, yerleşmiş bir geleneği olan bu edebiyat, hemen hemen bütün Türk dünyasında olduğu gibi Türkiye sahasında da oldukça güçlü temsilciler yetiştirmiş, bu temsilciler kanalıyla diğer edebiyat dallarını da etkilemiştir. Özellikle 17. yüzyılda yetiştirdiği şahsiyetlerle, Türk insanının şiir anlayışına ve zevkine yön veren bu edebiyat 19. yüzyılda zirveye ulaşmış, böylece kendi şiir üslûbu içerisinde klasikleşmiştir. Tez çalışmam sırasında hayatı, eserleri ve Türk Halk Müziği'ne bir tavır olarak geçmiş ezgileriyle ele aldığım Erzurumlu Âşık Sümmani de, halk edebiyatımıza önemli katkılarda bulunmuş halk şairimizdir. Fakat yaptığım araştırmalar esnasında gördüm ki; edebiyatımıza önemli eserler kazandırmış, gerek sözüyle gerekse sesiyle kendi döneminde yaşayan insanlara örnek olmuş bu kişiye şimdiye kadar hakettiği değer verilmemiştir. Aşıklarla doğrudan yapılan görüşmelerin, karşılaşmaların sonunda görülen etkilerin yanında, genel olarak âşıklık geleneğinin, âşık tarzı şiirin bütün halk şairleri üzerinde etkili olduğunu kabul etmeliyiz. Halk şairlerinin bazılarında gördüğümüz rüya motifi, şiir yazmaya başlama sebep ve şartları; az çok âşıklık geleneğini hatırlatmaktadır. Aşık Sümmani de; on on bir yaşlarında, çobanlık yaptığı sıralarda bir gün uykuya dalmış, bir rüya görmüş ve pîr elinden bade içmiştir. Başından geçen bu olay, O'nun "Sümmani" mahlasını almasına ve etkileri günümüze kadar ulaşan eserlerinin ortaya çıkmasına vesile olmuştur. Çalışmama başladığımda, Âşık Sümmani'den söz eden kaynakların oldukça dağınık olduğunu gördüm. Danışman Hocam Sayın Doç. Şenel Önaldı'nın da tavsiyesiyle, araştırmama, önce İstanbul'da ulaşabileceğim kaynakların genel bir değerlendirmesiyle başladım. Lisans mezuniyetim sırasında "Erzurum Yöresi Halk Şairlerinin Hayatları ve Eserleri" üzerine bir çalışma yaptığımdan, elimde Sümmani ile ilgili bazı bilgiler bulunmaktaydı. Fakat böyle kapsamlı bir çalışma için, elde olan bilgilerin yetersiz olduğunu düşündüm ve en iyi araştırmayı yerinde görerek, yaşayarak yapmaya karar verdim. Erzurum'un Narman ilçesine giderek yetkililerle görüştüm. Burada edinebildiğim ilk kaynak "Narman Belediyesi Kültür Yayınlan" başlığı altında Sümmani'nin hayatı ve eserleri üzerine hazırlanan bir kitaptı. Yine Narman ilçesi yetkililerinin de yardımıyla, Sümmani'nin doğup, dönem dönem yaşayıp, vefat ettiği Samikale köyüne gittim. Orada Sümmani'nin torunu Âşık Hüseyin Sümmanoğlu ile görüştüm. Sümmanoğlu, dedesi Sümmani'nin hayat hikayesini, yaşamı boyunca Erzurum dışına yaptığı yolculukları, çektiği sıkıntıları ve özellikle Gülperi'ye olan sevdasını anlattı. Koşmalarından, semailerinden, gazellerinden, dîvanilerinden örnekler verdi. Görüşmemin ardından, Sümmani'nin mezarını ziyaret ettim ve bade içtiği yer alan Ablaktaş'ı da gezdim. Mezarını ziyaret ederken gördüklerim beni hayli üzdü, çünkü mezarı, büyük bir halk ozanına yakışır şekilde değildi. Yetkililer, bu konuda çalışmaların en yakın zamanda başlatılacağını söylediler. Bu arada, her yıl Haziran ayı içerisinde, Ablaktaş'ta, Sümmani şenlikleri düzenlendiğini de öğrendim. Böylesine edebi kişiliği büyük olan bir şairimiz adına düzenlenen etkinliğin, yurt çapına duyurulmaması ve gerekli katılımın sağlanamaması da ayrıca dikkatimi çekti. Erzurum'da yaptığım diğer bir görüşme de, TRT Erzurum Radyosu'nda idi. Sümmani Ağzı olarak bilinen ezgileri, Erzurumlu ses sanatçılarının sesinden kasete kaydettim. Sümmani Tavrı hakkında bilgiler aldım. İstanbul'a döndüğümde, Erzurumlu ünlü sanatçı Sayın İbrahim Erkal ile de görüşme yapma imkânına sahip oldum. Kendisi de Narman'lı olduğundan bana hem Narman'daki araştırmalarım sırasında hem de İstanbul'da kaynak sağlama aşamasında çok yardımcı oldu. Kaynak niteliği taşıyan kitap, kaset ve ezgileri temin ettikten sonra bunları düzenlemeye başladım. Önce; hayatını, edebi kişiliğini, şiirlerinde kullandığı temaları, hem hece hem de aruz vezniyle yazdığı eserleri, pek çok halk şairiyle yaptığı karşılaşmalarını sırasıyla yazıya geçirdim. Ardından, Türk Halk Müziği repertuarına geçmiş olan Sümmani Ağzı ezgilerin notalarını tespit ettim. Bulabildiğim bütün ezgileri; ritm, benzer motifler koşmaların edebi yapılarını da göz önüne alarak inceledim. Bundan amacım; Sümmani Tavrı'nı, Sümmani'nin ses aralığını, saz çalış üslûbunu en ince ayrıntılarıyla ortaya koymaktı. Günümüzde; gerek torunları Âşık Hüseyin Sümmanoğlu, Âşık Nusret Toruni, gerek o yörenin pek çok halk şairi, gerekse bilimsel anlamda çalışmalar yapan kişilerin sayesinde, Âşık Sümmani'nin hak ettiği yere geleceğine inanıyorum.

Bard literature constitutes the most alive and prevalent part of the Turkish Folk literature from past to now. This literature which has an evident execution custom and a popular tradition, educated powerful representatives either in Anatolia or in the other Turkish regions and effected the other types of literatures (Divan and Folk Literature). Minst relizm is a kind of cultural institution which lives as an oral tradition and is protectal faithfully with it's own customs. This institution takes care of it's existence for centuries. The minstrels which are the individuals of this institutions are also defined as a living element which covers and keeps the national culture alive. Minstrels, lament for the dead, tells epic poetries and lyrie poems of a certain pattern, advises, points out the foults of any unliked things, and narrates. At the meantime they larries out some rules with public together. These rules are related to their art. All of these things put forth the minstrelizm customs for cnodiretaion. The first academical and serius works about the tradition of minstrelizm meet after "Tanzimat" (a period of time in the history of Ottoman Empire). The first written texts which are the main applied sources are also manu-scprits. After the decleration of republic, living sources begin towin the importance. The principal applied sources of researchers are Divan, Tezkire, Vakfiye, Seyahatname, History, Şairname, Dictionary, Sığırdili and Cönk which are manu-scprit magazines and notebooks. Moreover then that one of the oldest soruces is Mecmua-i Saz ü Söz which is a Vlll magazine prepared by Ali Ufki in 17th century. Especially in 17th century, by means of this represents, the Turkish people's poetry intelligence and pleasure was changed and this literature had it's best time in 19* century. So it become classic in it's own poetry manner. Summani is one of the most important folk poets who assisted in our folk literature on a large scale. In the course of my thesis work, I tried to consider his life, his products and his melodies which are still existing as a manner in Turkish Folk Music. But during that work, I sow that he wasn't esteem as much as he deserves, although he has gained very important products to our literature with either his tunes or his lyrics. Except for the influences which were realized on minstrels during the interviews, it have to be accepted that, traditionally, minstrelizm, in other word, poetry in minstrel manner was too effective onto the other folk poems. The dream motif, the reasons and the results of writing poetry remind us about minstrelizm tradition. One of the most supported stories of this idea depends on his dream; One day (At this time he was about ten or eleven years old) while Summani was shepherding, he sleeps and has a dream. In his dream, a dervish gives him "bade" which is a kind of drink. Thus he began to be called "Summani". But moreover than that these event causes that many important products reach to our national culture. Summani is one of the important poets who live in the 19th century. He uses many different themes like, religion, Islamic, mysticism, existence-nenexistence and love. He uses either "syllabic" or "aruz" meters. His products which are reached today shows than he has clear and fluent intelligence and powerful memory. The poetries that Summani tells are about a lot of different subjects connected to Sümmani's characteristics. The most important subjects that he used are; drinking "bade" when he fell in love, looking for his lover, going abroad for living, langing for Gülperi, economic problems, complaing of the conditions, advising the public lay IX explaining moral rules, suggesting good feelings to people and mythologies about religion. Today we have so many written texts of Sümmani that reached today succesfully and which are the best examples of in "syllabic" meters. They are in Koşma, Semai, Türkü and Epic form. All of this products are carefully processed told and song in convenient way of their type propeties. Mean while, Divani's, Musammat's, lyric poems and Müstezat's might be shows as typical examples of Sümmani's products which are formed in "Aruz" meter. Now, expecially in very close places to Erzurum, some lines and quatrains of his poems are renowned as a proverb. All over the Anatolia his poetries are known an a lagre scale. The most important factor is, that he is a common philosopher. Since his tounge is too simple, he get very food place in folk literature. Furthermore he has poems in Arabic and Parsion languages. It is possible to see synthesis of these three languages in his products. The folk literature try to connect thoughts and feelings with the people and the events near him and the natural world. Benefit from hereines and mythologies as elements. Sümmani also use some utterance arts in his poetries. In the very beginning of my work I saw that the sources in which there are some written texts about Summani are completely unorganized. With reccommendation of my advisor Associate Professor Şenel Önaldı, initially, I began to study on my thesis by evaluating every sources that I could reach in Istanbul. Because of the fact that I had prepared my graduate thesis about "The Life and The Manners of Folk Poetries of Erzurum", I had some information about him. However, they were insufficient for an embrace work like that. So I decided to go to Erzurum. Because It might be the best way to complete that work if I would stay there for a while. It could be also useful to see what these people do, how they influenced from Summani. Then I went to Narman (An edministrative of Erzurum that he has lived) and had many interview with autorities. The first written texts that I could get there was called "Cultural Press Of Municipality" and it was prepared about Summani' s life and products. With the help of the compepents from Narman, I have also visited quite a pretty village Samikale, where Summani was born, grew up, lived for a while and died. There I had a meeting with one of his grandchilds, Hüseyin Sümmanoglu. He said a lot of unknown and interesting things about his grandfather. (His visits, suffers and especially his big love to Gülperi.) He also gave some examples from Kosma's, Semai's, Gazel's and Divani's (different types of classical Tursish poetry). After this interview, I visited Summani' s grave and went to Ablaktas where he used to drink bade. However I was really worried about what I saw. His grave was not as good as it has to be. Authorties said that they would begin rennovation works as soon as possible. If they complete this work he would have a nice place which he merits. In the meantime I learned that every year in July Summani celebrations are organized in Ablaktas. But it called my attention that this celebration is not known by many people out of Erzurum. So there is not too much participation in this ceremony. It have to be created a favorable occasion for Turkey. Another negotiation for my thesis meterialized in TRT Erzurum. I recorded melodies, which are known as Sümmani' s regional form, as heard directly from TRT' s musicians. I was also informed about his manner. When I turned back to Istanbul, I have got chance to have an interview with famous musician Mr. Ibrahim Erkal. Since he is from Narman he helped me a lot to provide resources during my investigations either in Narman or in Istanbul. XI After I have obtained materials (books, cassettes and melodies) which are in source characteristic for my thesis, I began to arrange them. Firstly, I have written articles about his life, his literary personalities and the main themes that he used in his poetries. While I was doing that I examined his products which are written in 'Syllabic' and 'Aruz' meter in detail. Nevertheles I have parted a passage for his discussions with the other folk poets After that, I determined all of the musical notes belongs to Sümmani in folk music repertury. Then I examined them by realizing their rhythm, similar motives and literary structures of his poems. The main aim to do that was exposing his manner, his voice interval and showing that in which style he played his instrument. From now on, I believe that Sümmani will come up to the best position that he deserves thanks to his grandchilds Hüseyin Sümmanoglu, Nusret Torun (both are the minstrels too), many folk poets who live in the same place and people who are busy with these kinds of scientific works.