Measuring the publicness of urban environment by means of fuzzy logic modeling

Abstract

Kamusal mekan ve kamusallık kavramları kentsel tasarım, demokrasi ve kent politikaları tartışmalarının odağında yer almaktadır. Literatürde genellikle kavramsal olarak tartışılan kentsel mekanın kamusallığı son dönemde liberal toplumlarda kamu-özel sektör işbirliği, kamusal mekanın özelleştirilmesi gibi yaklaşımlar sebebi ile gündeme gelmiştir. Birbirini takip eden araştırmalar, farklı boyutları değerlendirerek kamusallığı ölçen modeller ortaya koymaktadır. Bu çalışmaların temel kısıtı, hem benzer örnekleri değerlendirmeleri hem de klasik mantığa dayanmaları sebebi ile kamusallık kavramının barındırdığı karmaşıklığı modellemede yetersiz kalmalarıdır. Kentsel Çevrenin Kamusallığının Bulanık Mantık Modellemesi İle Ölçülmesi başlıklı tez çalışması kentsel kamusal mekanların kamusallığının değerlendirilmesi için yeni bir model önerisi geliştirmektedir. Çalışma, kamu mülkiyetindeki ve kamu eli ile yönetilen mekanları kapsamakta olup, modelleme için bulanık mantık yaklaşımını kullanmaktadır. Tez çalışması kullandığı bu yaklaşımla kamusallık kavramının çok boyutlu ve karmaşık yapısını vurgulamak ve irdelemeyi hedeflemektedir. Önerilen model kamusal mekanın kamusallık değerini etkin bir şekilde değerlendirme ve karşılaştırma olanağı sunmaktadır. Tez kapsamında tartışılan 'kamusallık' kavramı kentsel kamusal mekanın bir özelliği olup, kamu mekanının durumu ve kalitesi hakkında bilgi vermektedir. Kamusallık kendisini oluşturan 3 boyutun etkileşiminden ortaya çıkan karmaşık bir kavram olup, yüksek kamusallık daha erişilebilir, kapsayıcı bir mekana referans verirken, düşük kamusallık ise belli eylem ve kullanıcı gruplarının dışlandığı bir ortama karşılık gelir. Kamusallığı ölçmek için daha önce yapılan çalışmalar, kavramı oluşturan mülkiyet, erişim, kullanım, kullanıcı ve yönetim boyutlarının niceliksel ve sübjektif olarak değerlendirilmesi, elde edilen ölçümlerin birbiri ile ilişkileri göz ardı edilerek şekilsel olarak gösterimine dayanmaktadır. Her ne kadar önceki çalışmalar teorik ve pratik olarak literatüre önemli katkı sağlamış olsalar da, kamusallık kavramı içerisindeki karmaşık ilişkilerin modellenmesinde, veri toplama surecindeki araştırmacı hataları ile tam ve/veya bütün olmayan nitel ve nicel verilerin bir arada değerlendirilmesinde yetersiz kalmaktadır. Buna ek olarak özelleştirme ve kamu-özel sektör ortaklığının yarattığı sorunlar üzerine, Amerikan ve Avrupa örneklerine yoğunlaşmaları sebebi ile kamuya ait ve kamu eli ile yönetilen mekanları dışarıda bırakmakta ve geniş kapsamlı bir değerlendirme yapma olanağı sunmamaktadırlar. Ek olarak, önceki modellerin tümü Aristo / Klasik mantık yaklaşımına dayanmakta ancak degerlendirmede "daha yüksek, daha düşük" gibi bulanık ifadeler kullanmaktadırlar. Bu çalışma ise yukarıda anlatılan girdileri değerlendirerek, kamusallığı ölçmek için çok boyutlu bir model önermekte ve kavramın barındırdığı karmaşıklığı açıklamak üzere klasik küme yaklaşımından farklı olarak bulanık küme yaklaşımını benimsemektedir. Önerilen modeli ampirik bir çalışma ile test etmek amacı ile erişim olanakları benzer olan, İstanbul metropoliten alanı merkezinde yer alan Fatih, Beyoğlu, Şişli, Kadıköy ilçelerindeki meydan ve parklar incelenmiştir. Buna göre çalışma kapsamında yirmi kamusal mekan seçilmiş, Mayıs 2014'te yapılan pilot çalışmalar neticesinde kullanıcı eylemleri ve gözlem noktaları tespit edilmiştir. Pilot çalışmayı takiben Haziran 2014'te es zamanlı olarak tamamlanan alan çalışmasında, yaya sayımları ve gözlemler ile arazi kullanımı değerlendirmesi, güvenlik seviyesinin tespiti, erişim seviyesinin tespiti, kullanıcı cinsiyet ve yaş dağılımı, alanın bakım onarım düzeyi ve alanın donatı düzeyi belirlenmiştir. Yaya sayımları hafta içi ve hafta sonu birer gün tekrarlanmış olup, kullanıcı yoğunluğunun tespit edilmesini hedeflemiştir. Gözlemler ise, kullanıcı eylemlerindeki çeşitlilik, kullanıcı cinsiyet ve yaş dağılımının tespitini amaçlamıştır. Arazi kullanım değerlendirmesi kapsamında, her çalışma alanında, alanı çevreleyen yapıların zemin ve zemin üstü kullanımları irdelenmiştir. Analizler kamusallık ile arazi kullanımı arasındaki ilişkinin tespitini hedeflemiştir. Mekan dizim analizleri, kentsel form ile kamusallık arasındaki ilişkinin incelenmesi için uygulanmıştır. Her bir alanda lokal entegrasyon değeri AJAX programı kullanılarak değerlendirilmiştir. Her alanda 80 kullanıcı ile yapılan görüşmeler ise, kullanıcı profilini ortaya koymak, kullanıcı güvenlik algısını belirlemek ve kullanıcıların alan temizlik, bakım ve güvenlik seviyesi hakkındaki görüşlerini tespit etmeyi amaçlamıştır. Elde edilen verinin düzenlenmesinin ardından, bulanık mantık modellemesi ile iki aşamada veri analizi tamamlanmıştır. Öncelikle, her bir alan için yönetim, erişim ve kullanıcı boyutlarına ait sayısal sonuçlar elde edilmiştir. Daha sonra elde edilen sonuçlar kamusallık modelinde birleştirilmiştir ve her bir alana ait özgün kamusallık değeri ortaya konmuştur. Bu kapsamda tez çalışması beş bolum altında kurgulanmıştır. İlk bolum araştırmanın kapsamı, araştırma soruları, hipotezler, araştırma içeriği, amacı ve yöntemi hakkında bilgi vermekte, tez akışını sunmaktadır. Literatür taramasını içeren ikinci bölümde ise temel kavramlar tartışılmaktadır. Buna göre öncelikle kamu, kamusal mekan, kamusal alan, kamusal ortam, kamusallık, ve kamusallığın temel boyutları güncel yaklaşımlara dayanarak tartışılmıştır. Tartışma, Türkçede Kamusal Alan olarak birbiri yerine kullanılan kamusal mekan, kamusal alan ve kamusal ortam kavramları arasındaki teorik farkları ortaya koyarak Türkçe literatüre katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Kamusal mekan kavramının tartışılmasının ardından kamusallık kavramını ve kavramı inceleyen önceki modeller bu bölümde tartışılmış olup, bu modellerin yaklaşımları ve kısıtları değerlendirilmiştir. Literatür taramasının ikinci aşamasında ise karmaşıklık kavramı, kavramın ortaya çıkısı, kent planlamada kullanımı ve bulanık mantık yaklaşımı incelenmiştir. Bu bolumun amacı kamusallık kavramındaki çok boyutlu yapının modellenmesi ve incelenmesi için yaklaşım geliştirmektir. Takip eden üçüncü bölümde ise tezde sunulan özgün kamusallık modeli geliştirilmiştir. Yönetim, erişim ve kullanıcı boyutlarının içerikleri, bu boyutların seçilmesinin altındaki nedenler tartışılmıştır. Yönetim boyutu altında bakim-onarım, kontrol (güvenlik) ve donatı değişkenleri bulunmakta olup, bu boyut kamusal mekanı yöneten otoritenin mekan üzerindeki etkisini ölçmeyi hedeflemektedir. Erişim boyutu içerisinde yaya erişimi, görsel erişim ve toplu taşıma parametreleri incelenmiştir. Erişim boyutu ile kamusal mekanın kapsayıcılığı hem makro ölçekte hem de mikro ölçekte değerlendirilmekte olup, mikro ölçekte tasarım öğeleri, makro ölçekte ise kentle olan bağlantılar incelenmektedir. Erişim ve yönetim boyutları kamusallığın teorik boyutunu oluştururken, kamusallığın kullanıcı boyutu ise kavramın kullanım değerine referans vermekte ve kavramı pratik olarak değerlendirmektedir. Kullanıcı boyutu altında, kullanıcı çeşitliliği, kullanıcı eylemleri ve kullanıcı güvenlik algısı değerlendirilmiştir. Her alan en az iki araştırmacı tarafından ziyaret edilmiştir. Kamusallığa yaklaşımın ortaya konmasının ardından araştırma metodolojisi, örneklem seçim kriterleri ve araştırma aşamaları tartışılmıştır. Buna göre, park ve meydanları içeren yirmi kamusal mekanda Haziran 2014'te eş zamanlı olarak alan çalışması gerçekleştirilmiştir. Çalışmaya peyzaj mimarlığı, şehir planlama ve mimarlık lisans öğrencileri katılmıştır. Örneklem seçiminde kamusal mekanların kullanıcı ve yönetim boyutlarında farklılık göstermelerine dikkat edilmiştir. Dördüncü bölüm alan çalışması sonuçlarını ortaya koymakta, veri değerlendirme, veri analizi, bulanık mantık modelleme süreci ve veri karşılaştırma aşamalarını içermektedir. Buna göre, öncelikle kamusallığı oluşturan erişim, yönetim ve kullanıcı boyutları için ayrı modeller oluşturularak her alan için değerler hesaplanmıştır. Ardından elde edilen değerler kullanılarak kamusallık ölçümü tamamlanmıştır. Beşinci ve son bölümde tez sonuçları tartışılmış ve genel değerlendirme yapılmıştır. Tez çalışması, kentsel mekanın kullanıcı, erişim ve yönetim boyutlarına bağlı olarak farklı seviyelerde kamusallık değerleri barındırdığını göstermiş olup, aynı zamanda kamusallığı oluşturan bileşenler arasındaki karmaşık ilişkileri de modellemiştir. Bir diğer önemli bulgu ise kamu mülkiyetinde ve kamu tarafından yönetilen mekanlarda yönetim boyutunun gösterdiği değişkenliktir. Daha detaylı incelendiğinde, İstanbul'da yapılan alan çalışması kamusal mekanin sosyal ve demokratik rolüne bağlı olarak artan veya azalan kontrol / güvenlik seviyesi ile bakim-onarım ve donatı seviyesindeki çeşitliliği göstermektedir. Araştırma sonuçları, literatürde vurgulanan kullanıcı çeşitliliği ile güvenlik seviyesi ve donatı seviyesi arasındaki ilişkiyi desteklemektedir. Ancak, rastlantısal karşılaşmaları arttırdığı vurgulanan toplu ulaşım olanakları ile kullanıcı yoğunluğunu arttırdığı ileri sürülen görsel erişim (visual access) ve kullanıcı çeşitliliği arasında pozitif ilişki bulunamamıştır.

This thesis draws upon a model of the publicness of publicly owned and managed spaces by means of fuzzy logic modeling. The value of this approach is that it is practical in simplifying and emphasizing both the interdependent nature of the concept of publicness and its complexity. The proposed model aims to effectively evaluate and compare the publicness of public space. The thesis highlights different methodologies in understanding the publicness by considering various conceptual approaches at the heart of the debate about public space. In doing so, the thesis is organized into nine main parts. The first part gives a brief introduction about the aim, and the scope of the research. The second part discusses the fundamental notions namely public, public space, public realm, public sphere and publicness. It also discusses the dimensios of publicness mostly mentioned in previous research body. The third part explains the complexity, complexity theories of cities and fuzzy logic in analysing complex issues. By deeply discussing the literature, the thesis aims to clarify and develop its unique approach to publicness. The following part explains the proposed model of publicness based on management, access and user dimensions, by analyzing the leading discourse and previous models of publicness. The fifth part draws upon the methodological approach, case study selection and naturalistic observations, land use analysis, space syntax analysis and the other tools for the research. The sixth part presents the case study findings from twenty public spaces in Istanbul. It also presents the results of observations and interviews with users. The following part tries to analyse the correlations among the variables including publicness, urban layout, management, access and users dimensions. It reveals the relationships between different layers of urban public space and how the variables affect the other. The last two parts draw upon research findings and conclusions.