Taşınmaz Kültür Varlıklarının Korunmasına Yönelik Finans Yönetimi: İstanbul Üzerine Bir İnceleme

Abstract

Coğrafi konumu itibariyle birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan Türkiye, kültürel miras bakımından zengin potansiyellere sahip konumda olup, sınırları dahilinde tarihin izlerini taşıyan birçok eski eser bulundurmaktadır. Koruma kavramının dünyada önem kazanması ile ülkemizde taşınmaz kültür varlıklarının korunmasına yönelik birçok yasal düzenleme yapılmış, korumaya yönelik politikalar oluşturulmuştur. Önceleri örgütlü bir şekilde gerçekleştirilemeyen koruma çalışmaları, yasal düzenlemelerle birlikte daha düzenli ve bilimsel kaynaklara dayalı bir şekilde yürütülmeye çalışılmaktadır. Sürdürülebilirlik ve katılım kavramlarının koruma olgusunu güçlendirmesi sonucu ülkemizde koruma çalışmalarına çeşitli aktörler ve paydaşlar katılmakta olup, tarihi ve kültürel değerlere sahip taşınmazların korunmasına yönelik çeşitli kanun ve yönetmelikler çıkartılmıştır. Bu yasal düzenlemeler içerisinde taşınmaz kültür varlıklarına müdahale biçimleri ortaya konulmuş ve beraberinde çeşitli finansman kaynaklarının koruma sürecine katılması sağlanılmıştır. Ulusal ölçekte ülkelerin kendi politikaları doğrultusunda oluşturulan ekonomik desteklerin dışında, kültürel mirasın korunmasına yönelik uluslararası kuruluşların da çeşitli destekleri bulunmaktadır. Aralarında Avrupa Birliği gibi büyük kuruluşların da yer aldığı uluslararası kurum ve kuruluşlar, sağladığı fon ve destekler ile “Ortak Gelecek” hedefi doğrultusunda taşınmaz kültür varlıkların korunmasına yönelik çalışmalar yürütmektedir. Dünyada taşınmaz kültür varlıklarının korunmasına yönelik finans yönetimi, koruma sürecinin dinamiğini belirleyen başlıca etken konumunda olup, kültürel mirasa sahip çıkılması hususunda merkezi ve yerel yönetim birimlerinin, özel girişimlerin ve çeşitli kuruluşların finans yönetiminde sürece dahil olduğu gözlemlenmektedir. Kültürel ve tarihi mirasın korunması hedefi ile dünya üzerinde birçok ülke, hükümetleri aracılığıyla koruma çalışmalarına önemli derecede kaynak sağlamaktadır. Ülkemizde de yabancı ülkelerde yapılan mali politikalara benzer yapılanmalar bulunmakta olup, kültür çalışmalarına yönelik vergi indirimi gibi çeşitli destekler ve taşınmaz kültür varlıklarının korunmasına yönelik fonlar sağlanmaktadır. Dünya üzerinde koruma politikalarının uygulayıcıları olan merkezi yönetimin sorumluluklarını zamanla yerel yönetimlere aktarmasıyla birlikte yerindelik ilkesi sonucu koruma çalışmalarının daha sağlıklı biçimde yürütülmesi sağlanmıştır. Ülkemizde taşınmaz kültür varlıklarının korunmasına yasal zemin oluşturan 2863 sayılı kanununa 2004 yılında getirilen değişikliklerle koruma anlayışının sınırları genişletilmiş olup, devamında yürürlüğe giren yönetmeliklerle koruma çalışmaları evrensel standartlara çekilerek finansman kaynakları oluşturulmuştur. Bu konuda ülkemizde taşınmaz kültür varlıklarının korunmasına yönelik oluşturulan en önemli desteği; Taşınmaz Kültür Varlıklarının Korunmasına Ait Katkı Payına Dair Yönetmelik doğrultusunda Katkı Payı Fonu adı altında İl Özel İdareleri bütçesinde oluşturulan ve kamulaştırma, proje ve uygulama örneklerine aktarılan ödenekler oluşturmaktadır. Bununla birlikte İl Özel İdareleri bütçesinde oluşturulan fonlarla ilgili bilgiler ulusal literatürde detaylı olarak incelenmemiştir. Bu bilgiler ışığında ülkemizde taşınmaz kültür varlıklarına yönelik verilen destek, yardım ve fonlar incelenmiş, “Taşınmaz Kültür Varlıklarının Korunmasına Ait Katkı Payına Dair Yönetmelik” kapsamında belediyeler tarafından toplanan emlak vergilerinin %10’luk kısmının İl Özel İdareleri bütçesinde toplanmasıyla oluşturulan Katkı Payı Fonunun kullanımı İstanbul örneği üzerinde incelenmiştir. Taşınmaz kültür varlıklarının yaşatılması için kaynakların verimli kullanılarak kültür mirası konumundaki bu varlıkların kullanımının devam ettirilerek yaşatılması gerekmektedir. Bu bağlamda ülkemizde yürütülen koruma çalışmalarına aktarılan kaynağın idari birimler tarafından yeterli derecede ve düzenli bir şekilde olması, koruma çalışmalarının da bilimsel veriler ışığında yapının özgünlüğü bozmayacak şekilde yapılması gerekmektedir.

Turkey is a country which hosted many different civilizations because of its geographical position, it keeps a lot of ancient monuments within its borders and it has big potential in terms of cultural inheritance. As the ‘’protection’’ term gain importance worldwide, a lot of legal sources are made, and policies are formed in order to protect immovable cultural properties in our country. Protection efforts that could not be conducted in an organized manner in the past, is tried to be maintained by depending on scientific sources and in more regular way. As a result of that sustainability and participating strengthen protection actions, various new actors and shareholders join to protection efforts in our country besides a variety of laws and instructions are formed for the protection of real properties which carry cultural and historical values. Within these legal adjustments, form of intervention types are put forward and besides a variety of financial sources is provided to be participated in the protection process. In national scale international foundations provide various supports for the protection of cultural inheritance except from economical supports which is formed in accordance with countries’ own policies. International institutions and organisations which includes big foundations like European Union, perform works with the aim of ‘Common Future’’ by providing funds and support in order to protect immovable cultural properties. Financial management about protection of immovable cultural properties in world is the primary agent which specify the dinamic of protection process. It is observed that centralized and local administrative units, private sector iniatives and various organizations are involved to financial management process in point of protecting the cultural and historical inheritance. With the aim of protection of cultural and histrorical inheritance many countries in the world provide sources significiantly to protection efforts via their governments. In our country there is a variety of structuring likewise financial policies in other countries and besides this, various supports like tax reduction for the cultural efforts and funds for the protection of immovable cultural properties. Centralized administrations who are the appliers of protection policies all around the world pass on their own responsibilities to local governments in process of time, as a result of decentralization policies protection efforts are ensured to be conducted in a more proper way. By the changes in 2004 made to Law no.2863 which forms a legal basis for the protection of immovable cultural properties in our country, borders of the sense of protection are extended, via following instructions, protection efforts are carried to universal standarts by this way financial sources are formed. In this respect the most important support provided for the protection of immovable cultural properties; allowance which is collected in the Private Provincial Administrations’ budget under the name of “Contrubition Funds” according to by law called “Contribution Share for the Protection of Immovable Cultural Properties”, is transferred to expropriation, project and implementation samples. Besides this, datas about funds formed in Special Provincial Administration’s budgets are to be rewieved in national literature elaborately. In the light of these datas, the support, charity and funds devoted to immovable cultural properties in our country are rewieved; application of Contribution Funds which is formed by gathering 10% of property taxes collected by the municipals in the budgets of Special Provincial Administration is rewieved on the sample of Istanbul within the by law called “Contribution Share for the Protection of Immovable Cultural Properties” It is necessary to use sources effectively and keep them in use incessantly in order to maintain these substances which are in a position as cultural inheritance. In this context, sources which are transferred to protection efforts conducted in our country, should be provided by administrative units sufficiently and in a regular way and also protection efforts should be done in the light of scientific datas in a way that doesn’t change the originality of structure.