Türkiye'de Faaliyet Gösteren Şirketlerin Fikri Haklar Alanındaki Performanslarının Design Turkey Ödül Sistemi Kazananları Üzerinden Analizi

thumbnail.default.alt
Tarih
2017-02-2
Yazarlar
Dericioğlu Egemen, Aysu
Süreli Yayın başlığı
Süreli Yayın ISSN
Cilt Başlığı
Yayınevi
Fen Bilimleri Enstitüsü
Institute of Science and Technology
Özet
Günümüzde ülke sınırlarının ortadan kalktığı küresel pazarda güçlü bir küresel rekabet yaşanmaktadır. Bilgi, inovasyon ve tasarım ise; rekabette yer alabilmenin olmazsa olmazları olarak iş dünyası, kamu otoriteleri ve pek çok araştırmacı tarafından kabul görmektedir. Ayrıca; tasarım inovasyonun özü, fikri haklar ise inovasyonun alt yapısı ve küresel inovasyonu anlamanın anahtarı olarak ifade edilmektedir. Günümüzün rekabet ortamı ile ilgili literatür araştırması bulgularına baktığımızda oldukça zorlu bir rekabet ortamı ve oldukça karmaşıklaşmış bir tasarım süreci gözlemlenmektedir. Bu ortamda sınırlar ortadan kalkmış, taklit edilmek oldukça kolaylaşmış ve sadece ülke sınırları içinde başarı hedefleyen bir şirketin bile bunu sağlayabilmek adına dış pazarlarda işbirlikleri veya üretim faaliyetleri yapmasını gerektiren pazar dinamikleri kendini göstermeye başlamıştır. Rekabet avantajı sağlayan, tüm rakiplerden farklılaştıran ürünlerin konunabilir tüm öğelerinin korunmasına olanak sağlayan fikri haklar büyük önem kazanmıştır.  Bu araştırmanın amacı; küreselleşen, inovasyon ve tasarımın önem kazandığı bir dünyada Türkiye’de faaliyet gösteren şirketlerin fikri haklar alanındaki performanslarının analiz edilmesidir. Bu analizi yapabilmek için öncelikle literatür çalışması yapılmış, ardından bir örneklem grubu seçilerek örneklem grubu verileri üzerinden bir veri seti hazırlanmış ve elde edilen veriler incelenmiştir.  Literatür çalışmasında ilk olarak, fikri hakların ne anlama geldiği, fikri haklar teriminin kullanılma nedeni ve bütünleşik bir fikri haklar stratejilerine neden ihtiyaç duyulduğunun anlaşılması amaçlanmıştır.  Analizde kullanılacak olan veri setinin hazırlanmasında literatür çalışması etkili olmuş ve veri setinin içeriğini belirlemiştir. Fikri hakların sınai haklar başlığı altındaki formel koruma yöntemlerinden marka ve tasarım tescilleri ile patent ve faydalı model belgeleri sayıları, bütünleşik bir portföy varlığının olup olmadığının değerlendirilmesi veri setine eklenmiştir.  Ayrıca, Türkiye’nin fikri haklardaki yerini anlamak amaçlanmıştır. Bu sebeple fikri haklar alanında uluslararası sözleşme, andlaşma ve anlaşmalara ve Türkiye’nin kısa bir tarihçesine yer verilmiştir. Türkiye’nin fikri haklar alanında imza koyduğu sözleşme, anlaşma ve andlaşmalar ışığında küresel pazardaki yeri ifade edilmiştir. Ardından Türkiye’de yapılan başvuruların nitelik açısından değerlendirilmesi ile ilgili çalışmalara da yer verilmiştir. Böylelikle fikri haklar başlığı altında sınai haklar alanında yapılacak bir analizin yenilik ve ayırt ediciliği değerlendirilmemiş tescil ve belge sayıları üzerinden yapılmasının doğru bir değerlendirme olmayacağı ve yenilik ve ayırt edicilik iddiası değerlendirmeye tabii tutulmuş bir örneklem grubunun seçilmesi ve onların tescil ve belge sayıları üzerinden bir analiz yapılması gerekliliği ortaya konmuştur.  Literatür araştırmasında son olarak tasarım ve endüstriyel tasarımın tanımları incelenmiş ve endüstriyel tasarımların korunması adına belirlenen koruma yöntemlerinin fikri haklar başlığı altında birden fazla alanı içerdiği görülmüş ve küresel rekabette bütünleşik bir fikri haklar portföyünün gerekliliği ve fikri hakların bir strateji dahilinde ele alınması gerekliliği anlaşıllarak veri setine eklenmelerinin gerekliliği teyit edilmiştir.  Örneklem grubu olarak ise, tez çalışmasına başlandığı sırada 2008, 2010, 2012 ve 2014 yıllarında gerçekleştirilmiş olan Design Turkey Endüstriyel Tasarım Ödülleri kazananları seçilmiştir. Design Turkey Endüstriyel Tasarım Ödülleri, ihracatta ve ulusal pazarda rekabetçi üstünlük kazandıran iyi tasarımı ödüllendirmek amacıyla Turquality Programı dahilinde düzenlenen bir değerlendirme sistemidir. Değerlendirme ölçütleri içinde de, “yenilik ve farklılık” kriterleri yer almaktadır. Fikri hakların korunması için gereken kriterlerle örtüşen bu kriterler ve uluslararası rekabetçi üstünlük kazandıran tasarımların ödüllendirmesine vurgu yapılması göz önüne alınarak bu değerlendirme sistemiyle ödül alan markaların hak sahipleri olan şirketler örneklem grubu olarak seçilmiştir.   Tezin ikinci aşamasında, örneklerim gurubu Design Turkey Endüstriyel Tasarım Ödülleri kazananları verileri üzerinden yapılan incelemede; 2008, 2010, 2012 ve 2014 yıllarında ödül kazanan bütün markalar listelenmiştir ve bu markaların fikri haklar portföylerinin hangi şirketlere ait olduğu marka ve tasarım tescillerinin hak sahiplerine bakılarak tespit edilmiştir. Bu tespit sonucunda marka başına analiz edilecek fikri haklar portföyleri belirlenmiş ve belirlenen hak sahibi şirketlerin 2015 Ağustos tarihindeki mevcut tescil ve belge durumları kapsamında fikri haklar portföyleri Türk Patent Enstitüsü verilerinden edinilerek rapor haline getirilmiş ve analiz edilmiştir. Bu markaların hak sahibi şirketlerin küresel rekabetteki yerlerini daha iyi anlayabilmek adına ise, karşılaştırma yapılabilecek bir veri arayışına girilmiş ve başka ülkelerin fikri haklar alanındaki performanslarına dair yapılan bir çalışma analize dahil edilmiştir. Avrupa Patent Ofisi (EPO) ve Avrupa Birliği İç Pazar Uyum Ofisi’nin (OHIM) birlikte gerçekleştirdiği 2013 tarihli raporda, fikri haklar alanında yoğun faaliyette bulunulan faaliyet alanları tespit edilmiş, kodlanarak listelenmiş ve Avrupa ekonomisine katkıları belirlenmiştir. Raporda, fikri haklar alanında yoğun faaliyette olduğu tespit edilen bu şirketlerin Avrupa Birliği ihracatının %90’nını ve ithalatının da %88’ini gerçekleştirdikleri ifade edilmiştir. Fikri haklar alanında yoğun faaliyetlerin tespit edildiği alanların kodları tez çalışmasının veri setine eklenmiş ve belirlenen hak sahibi şirketlerin faaliyet alanları bu kodlar ile eşleştirilmiş ve örneklem grubunun fikri haklar portföyleri beklenen yoğunluğa cevap verip verememelerine göre de yorumlanmıştır.  Araştırma sonucunda; örneklem grubunun portföy hacimleri incelendiğinde hak sahibi şirketlerin ağırlıklı olarak ödül aldıkları ürünlerini korumaya değer gördükleri ve korumayı seçtikleri görülüyor. 118 şirketin genelinde; tescil ve belge hacimlerinde marka tescilleri sonra tasarım tescilleri ve en son patent ve faydalı model belgeleri sayıları azalarak karşımıza çıkıyor. Marka tescilleri sayılarından tasarım tescillerine doğru hafif bir ivme kaybı yaşanırken, patent ve faydalı model belgelerine gelindiğinde yaşanan yüksek ivmeli düşüş ortaya konulan yeni tasarımların teknik özelliklerinin korunmasında farkındalığın yükselmesi gerektiğini gösteriyor.  Genel olarak buluş alanında zayıf kalındığı, ödül alınan konularda da çok fazla tercih edilmediği görülüyor. Bu durumun bu şirketlerin faaliyet alanlarının buluş yapmayı gerektirmemesi sebebiyle gerçekleştiği sanılabilir. Oysaki EPO ve OHIM raporuna göre ödül alan hak sahibi şirketlerin faaliyet alanlarına göre %45.7’sinden buluşlar ile ilgili yoğun bir portföy beklentisi söz konusu olduğu görülüyor. Fakat analiz edilen şirketlerin %22’sinin buluş ile ilgili yaşayan veya yaşamayan hiç belgesi yok. Buluşlar ile ilgili belgeleri olanlar ise kendi içlerinde karşılaştırıldığında sadece %26.6’sının öne çıktığı, geri kalanların ya artık yaşamayan belgeleri olduğu ya da çok az bir hacimle belge sahibi oldukları görülüyor.  %91,5 oranı ile marka ve %79.66 oranı ile tasarım alanlarındaki tescil almış şirketlerin sergiledikleri olumlu tablo ise, Design Turkey Ödül Sistemi’nin kriterleri göz önüne alındığında ve ödül alan şirketler göz önünde bulundurulduğunda yeterli görülmemektedir. Ödül alan şirketlerin hepsinin marka ve tasarımlarını tescil ettiriyor olmaları beklenir. Bu fotoğraf ülkemizde tasarımlarında yenilik iddiasında bulunan şirketlerin olması gereken farkındalıkta olmadıklarının bir göstergesidir.  Toplam 118 şirketten %66’sının EPO ve OHIM raporuna göre yoğunluk beklentisi olan alanlarda aktif oldukları görülüyor. Fakat bu şirketlerin sadece yarısı portföyleri ile kategorisindeki diğer şirketlere oranla yoğun denebilecek hacimlere sahip. Ayrıca, yapılan analizde toplamın yalnızca %25,4’ü Avrupa rakipleri karşısında beklenen yoğunluğu karşılayarak diğerlerine oranla avantajlı görülmüştür.  İncelenen şirketlerin benzer hacimlerde fikri haklar portföyleri olmadığı ve neredeyse her kategoride bazı şirketlerin diğerlerine oranla öne çıktıkları ve bayrağı taşıdıkları gözlemleniyor. Toplam şirket sayısının %19’u olan ve Turquality Destek Programı kapsamında yer alan şirketlerin özellikle öne çıktığı, ihracat yapan ve toplamın %59’unu oluşturan şirketlerin de bazı istisnalar dışında ihracat yapmayanlara oranla daha yüksek hacimli portföyleri olduğu görülüyor.  Bütünleşik bir fikri haklar portföyü algısının da %50 üzerinde olduğu görülmüştür. Bu olumlu görünen tablo EPO ve OHIM raporlarına göre beklenen yoğunluklar açısından değerlendirildiğinde, yoğunluk beklentilerini karşılayanların toplamın %29’unu oluşturması sebebiyle olumsuz görülmüştür. İlerleyen yıllarda bu şirketlerin performanslarının izlenmesi ve artışların gerçekleşip gerçekleşmediğine bakılması gerekmektedir. Yapılan analiz esnasında, araştırmaya başlanırken incelenmesi amaçlanmayan fakat tasarım tescilleri listelenirken göze çarpan bir detay araştırmaya dahil edilmiştir. Göze çarpan detay; tasarım tescillerinde beyan edilen tasarımcı isimleri ile Design Turkey Ödül Sistemi’ne bildirilen tasarımcı isimleri arasında farklılıklar olmasıdır. 118 şirketten 28 tanesinin Design Turkey Ödül Sistemi’ne ilettikleri ve tescil belgelerinde beyan ettikleri isimlerinin farklı olduğunu görülmüş, bu veri de %23,7 seviyesinde bir oranda tasarımcının devir edilemez manevi haklarının yenilik iddiasında olan bu şirketlerce yanlış veya eksik beyan edildiği gerçeğini ortaya koymuştur.
Today’s globalized environment generated a strong global competition. To be competitive; information, innovation and design is accepted to be essential by researchers, business people, public authorities and decision makers. Design is seen at the core of innovation and intellectual property is seen as the basis of innovation and the key to understand global innovation.  The aim of this research is to analyze the intellectual property performance of Turkish companies in our globalized world where innovation and design is essential.  To carry out this analysis, at first a literature review is conducted and then a sample group is chosen, a data set is prepared and the data is analyzed. The first aim of the literature review was to understand intellectual property, the formal and informal protection methods, and integrated intellectual property strategy. Findings of the study showed that an integrated intellectual property strategy is needed and to achieve an understanding of the intellectual property performance of Turkish companies the data set should include all formal protection methods. Because of this reason, formal protection methods of trademark and design registration, and patent and utility model certificate volumes of the sample group members are added to the data set. Existence of integrated intellectual property understanding is also added to the data set. During the literature review, understanding the position of Turkey regarding intellectual property is also aimed. For that reason, Turkey’s intellectual property  history is explained, the international treaties are summarized, the treaties Turkey had become a party are mentioned and the trademark, design and patent application numbers of Turkey is compared with other countries.  A paper and a thesis that question the quality of the applications in Turkey is also included to the literature review. Like most of the institutes, Turkish Patent Institute does not examine the novelty and individual character of designs if there are no oppositions. Also, it is not mandatory to have a search report for utility model applications. Additionally, a patent with no examination can also be obtained for a shorter period. These facts showed that a sample group whose designs has already examined with some criteria like the unexamined criteria of design registration and utility model, patent certificate is needed for a better analysis. Otherwise, the application numbers would be misleading and won’t show the innovative capability, and therefore analyzing the intellectual property performance would lose its significance.  Recently, Turkish Parliament enacted a new IP Law, it will be in force soon and the above-mentioned problems will be solved because novelty examination will be conducted for designs, utility model will have search reports and unexamined patents will no longer be available. But for the data obtained that was not the case. After understanding Turkey’s position on intellectual property, a literature review is performed to understand the definition of design, industrial design and how to protect industrial designs. In the literature review formal and informal protection methods are studied, and all the protectable elements of designs are decomposed and reviewed. After the literature review, it is decided to complete the analysis on the performance of intellectual property based on the formal protection data obtained from the Turkish Patent Institute to have concrete results.  Considering the reasons mentions above, the sample group is chosen from the winners of Design Turkey Industrial Design Awards organized in 2008, 2010, 2012 and 2014. Design Turkey Industrial Design Awards is a design evaluation system organized with the collaboration of the Republic of Turkey Ministry of Economics, the Turkish Exporters Assembly and the Industrial Designers’ Society of Turkey, within the framework of Turquality program of the Republic of Turkey Ministry of Economics. The award system aims to reveal the benefits of good design to the society and industry in Turkey, by rewarding good product design that considers user needs and provides added value and competitive advantage. The award system has the criteria of novelty and distinctiveness. These criteria match up with the criteria of intellectual property protection criteria. These facts played a major role when selecting the sample group from the winners of this award system. In the second part of the thesis, the data of the Design Turkey Industrial Design Awards winners is analyzed. To prepare the data set, all the brands that won a price in 2008, 2010, 2012, 2014 are listed and the right owners are determined. The right owners are designated by finding the trademark and design registrations related to the brands and designs that received awards.  After designating the right owners, the intellectual property portfolios are determined from the Turkish Patent Institute database, and lastly the registrations and certificates are listed, organized, analyzed and interpreted.  The analysis was only focusing on the companies that operate in Turkey. And this way, the result of the analysis would not be able to connect to the global environment. Because of that reason, it is aimed to find an analysis of intellectual property performance done in another country or countries.  The joint report of European Patent Office (EPO) and the Office of Harmonization in the Internal Market (OHIM), which is published in 2013, is founded and added to the analysis. The report was about the intellectual property rights intensive industries and their contribution to economic performance and employment in the European Union. In this report, intellectual property rights intensive industries are coded, listed, and their contribution to the European economy is revealed. The results were impressive. The results showed that 88% of European Union imports and 90% of European Union exports consist of products of intellectual property rights intensive industries. The codes that are determined for the intellectual property rights intensive industries of the report are matched with the sample group of this thesis and the data is added to the data set. This way, it became possible to interpret the intellectual property performance of the sample group in accordance with European Union companies. After analyzing the intellectual property volumes of the companies of the sample group, the results show that they are more likely to choose to protect the products that they won the award system. The sample group consists of 118 companies. These companies’ portfolio volumes decrease from trademarks to designs then to patents and utility models. Highest volume is achieved on trademark registrations, and then a slightly lower volume is achieved on design registrations. But a sharp fall is observed when it comes to utility models and patents. The low volumes achieved in utility model and patent numbers indicate that awareness with respect to protecting inventions should be raised.  Generally, the companies’ portfolios are weak on utility models and patents. It may be assumed that this is usual because their areas of activities do not require inventing. But when we analyze with respect to the joint report of EPO and OHIM, from 45.7% of these companies it is expected to see intensive intellectual property activity resulting from their areas of activities. But 22% of them does not have any alive or dead certificate of utility models or patents. From the rest of them only 26.6 % shines out with respect to the others, and the rest either have certificates that are not alive anymore, or have a very little volume.  91.5 % of the companies of the sample group obtained trademark registrations and 79.66 % obtained design registrations. This positive scene is not enough considering the criteria of the Design Turkey Industrial Design Awards. It is expected from the winners of the awards to obtain registrations for all their novel and distinctive designs. It is expected also that they protect their trademarks as they are all active in the market with their products. This picture shows that the awareness on protecting their novel designs and trademarks is not sufficient even the percentages are high.  66% of the sample group companies are active in the areas of intellectual property that match with the EPO and OHIM report. But only half of them can be considered intensive when compared to the other companies of the sample group in their categories. Also, only 25.4% of them can considered to be intensive when their volumes are evaluated with respect to the EPO and OHIM report.   The analyzed companies do not have similar portfolio volumes and in almost every category some companies shine out. 19% of the companies that are in the Turquality program of the Republic of Turkey Ministry of Economics are the ones that shine out most particularly. 59% of the companies, which mention that they are exporting their products, are also ahead of other companies in their categories with respect to their portfolio volumes with some exceptions. The perception of the companies on creating integrated intellectual property portfolio is found to be more than 50%. This positive seen turned out to be not so positive when compared with the EPO and OHIM report intensive industries data because only 29% of the companies can considered to be intensive. In the forthcoming years, it would be substantive to monitor the performance of the companies and see if there are any increases in their portfolio volumes. During the analysis, a data is noticed by chance. Finding that data was not planned but it is found to be important regarding the awareness of intellectual property and therefore added to the research. The names of the designers declared to the award system and to the Turkish Patent Institute while registering were not matching for 28 of the 118 companies. In the Decree Law No 554 Pertaining to the Protection of Industrial Designs, it is mentioned as; “the transfer and renunciation of this right shall be without legal effect.” This data showed that 23.7% of the companies declared the names of the designers wrong or partially wrong, and this fact shows they need to raise their awareness of moral rights.
Açıklama
Tez (Yüksek Lisans) -- İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 2016
Thesis (M.Sc.) -- İstanbul Technical University, Institute of Science and Technology, 2016
Anahtar kelimeler
Fikri Haklar, Sınai Haklar, Tasarım, Design Turkey, Endüstri Ürünleri Tasarımı, Patent, Marka Tescili, Tasarım Tescili, Faydalı Model, Fikir Ve Sanat Eserleri Kanunu, Sınai Mülkiyet Kanunu, Haksız Rekabet, Fikri Hakların Korunması, Fikri Mülkiyet, Sınai Mülkiyet, Tasarımların Korunması, Intellectual Property, Design, Trademark Registration, Design Registration, Protecting Designs, Patent, Utility Model, Copyright, Industrial Property, Design Turkey
Alıntı