Tarihi Kentsel Çevrede Sosyal Ve Mekansal Değişimler: Cihangir Semti Örneği

Abstract

Kentler, sadece doğal afetler veya fiziksel müdahaleler ile değil, kimi zaman da siyasi ve ekonomik süreçler sebebi ile morfolojik ve sosyolojik değişimlere uğramışlardır. Avrupa kıtasındaki kentler için değişimi tetikleyen süreç II. Dünya Savaşı iken, Amerika kıtasındaki kentler için kıvılcımı atan süreç büyük ekonomik buhran ve Amerikan İç Savaşı olmuştur. Siyasi ve ekonomik koşullar sebebiyle yıpranan kentlerde bir süre sonra “yenileme” ihtiyacı baş göstermiş ve bu ihtiyacı karşılamak amacı ile yeni kentsel politikalar üretilmiştir. Bu çalışma, bazı kentsel alanlarda savaşın yarattığı yıkıcı etki, bazı kentsel alanlarda ise ekonomik, siyasi ya da sosyal süreçler ile evrilmiş olan ve sosyolog Ruth Glass tarafından (1964), “gentrification (gentrifikasyon)” olarak adlandırılan süreci incelemek; uluslararası ve ulusal literatürdeki tanımlarına değinmek; farklı kentlerde yarattığı benzer etkileri bularak, kriterlerini ortaya çıkarmak ve bu kriterleri Beyoğlu İlçesi’nde yer alan Cihangir Semti Mahalleleri özelinde incelemek amacını taşımaktadır. Bu amaç doğrultusunda başlayan çalışmanın hedefi, yabancı literatürde tanımlanan “gentrifikasyon” sürecini Cihangir Semti özelinde incelemek; sürecin kriterlerinin Cihangir Semti Mahalleri için geçerli olup olmadığını ortaya koymak ve Cihangir Semti özelinde gerçekleşen mekansal ve sosyal değişimin, yurtdışında “gentrifikasyon” sürecini deneyimlemiş kentlerin yaşadığı süreç ile benzer ve farklı yönlerini tartışmaktır. İstanbul, binlerce yıl öncesine uzanan tarihi boyunca türlü fiziksel ve sosyal değişikler geçirmiş bir kenttir. Beyoğlu İlçesi ise, XVI. yüzyıla kadar, gözlerden uzak kalmasına karşın, XVII. yüzyıl ile yeni yapılaşmalara kucak açan ve buraya yerleşen gayrimüslim nüfus ile birlikte büyüyen, günümüz İstanbul’unda büyük öneme sahip bir kentsel alandır. Cihangir Semti’nin tarihi de Beyoğlu ile benzer özelikler göstermekte olup; tez çalışmasının konusunu oluşturan “gentrifikasyon” sürecinin Cihangir Semti’nde yaşanan değişim süreci ile örtüşüp örtüşmediğini ortaya koyabilmek için, hem “gentrifikasyon”un, hem de “Cihangir”in tarihçesi tez çalışması boyunca detaylı bir biçimde incelenmiştir. Çalışma süresince izlenen yöntem 4 aşamadan oluşmaktadır. Birinci aşama literatür araştırmalarının yapılması; ikinci aşama istatistiki verilerden faydanılması; üçüncü aşama yüzyüze görüşmeler yapılarak yazılı kaynaklardan elde edilemeyen verilerin toplanması ve son dördüncü aşama da alan çalışması yapılarak teze girdi oluşturabilecek verilerin elde edilmesi süreçlerini kapsamaktadır. Çalışmanın birinci bölümünde, “gentrifikasyon” sürecine genel bir giriş yapılmış, çalışmanın amacı belirlenmiş, kapsam tarif edilmiş ve kapsamın anlatılmasında izlenecek olan yöntem anlatılmıştır. İkinci bölümde, “gentrifikasyon” sürecinin, farklı uzmanlar tarafından yapılmış tanımlamaları açıklanmış ve detaylandırılmış, tarihçesi işlenmiş, kentsel mekana yönelik pozitif ve negatif etkilerine yer verilmiş ve dünya kentlerinden örnekler ile bu örneklerin benzer ve farklı yönleri incelenmiştir. Üçüncü bölümde, tez çalışması kapsamında ele alınacak olan Beyoğlu İlçesi ve Cihangir Semti’nin tarihsel gelişimine yer verilmiş ve Beyoğlu’nun kentsel bir alan görünümü almaya başladığı XVI. yüzyıldan günümüze değin olan tarihçesi ile XX. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan “yeniden canlandırma” ihtiyacını doğuran sosyal ve fiziksel kırılma noktaları işlenmiştir. Dördüncü bölüm, tez çalışmasının özgün kısmını oluşturan bölümdür. Bu bölümde, literatür çalışması neticesinde elde edilen verilerin sentezi sonucu ortaya çıkan “gentrifikasyon kriterleri” açıklanmış; söz konusu kriterlerin Beyoğlu İlçesi ve Cihangir Semti’ni oluşturan altı mahalle (Cihangir, Firuzağa, Katip Mustafa Çelebi, Kılıç Ali Paşa, Pürtelaş Hasan Efendi ve Kuloğlu Mahalleleri) için geçerli olup olmadığı, resmi ve özel kuruluşlardan edinilen istatistiki bilgiler ışığında irdelenmiştir. Mahalle muhtarları ile yapılan kişisel görüşmelerin de katkı sağladığı bu irdeleme neticesinde, “gentrifikasyon kriterleri”nin Cihangir Semti için geçerli olup olmadığına ilişkin bir değerlendirme yapılmıştır. Beşinci bölüm olan son bölümde ise, tez çalışmasının genel bir değerlendirmesi yapılmış ve Cihangir’in “gentrifikasyon” sürecinin olumsuz etkilerini deneyimlemeyen bir “yeniden canlandırma” sürecini yaşadığı ortaya konulmuştur.

Cities are not only changed by natural disasters or physical interventions, but also political and economical processes that make morphological and sociological transformations. The process which caused urban transformation or regeneration is the Second World War for European Cities, The Great Depression and Civil War for American Cities. Cities become dilapidated because of these political and economical conditions, so urban renewal show up to produce emergent decisions about decrepit urban fabric. On the other hand, Industrial Revolution is an important factor that caused the physical and social urban corrosion by means of enviromental pollution, inadequate infrastructure, crowded and low-quality living and working areas which located in the hearth of the city. With the period of deindustrialization and technological improvements started after Second World War, the city center have started to change with producer services and a new group of the middle class called white collar workers who perform in professional, managerial and administrative jobs. This new group of middle class, have different needs and interests, so they notice that the dilapidated urban fabric in historic neighbourhoods, located in or near the city center, present an alternative way of living in the city. The only thing that they need is to rehabilitate this old fabric and yet urban renewal, urban revitalization or urban transformation came into the urban agenda. In as much as the impacts of this new rehabilitation process of the physical structure, a socio-spatial transformation has become an urgent action. Thus, the process of “gentrification” takes place because of the inconsistency between new comers and existing inhabitants. In this study, the process of “gentrification”, first termed by sociologist Ruth Glass in 1964, is analysed. Moreover, national and international literature about “gentrification” is examined and criteria of the process are revealed. Main aim of the study is defined the criterias of gentrification as a general rules of the process that works in all urban enviroments commonly, and researched that they are valid or not valid for the Cihangir District. This indicate a detailed assessment on how gentrification process is defined by previous scholars in literature and a discussion on how it has evolved through time in different cities and in İstanbul. İstanbul is an extraordinary city that evolved with physical and social changes throughout its long history. Beyoğlu County, one of historic districts in İstanbul, was evolved as a diplomacy center with embassies of different European Countries in 16th century. County developed with new structures, constructed with the levantine architecture style, and non-Müslim population in 17th century. The social and physical structure of Cihangir Dictrict is very similar to Beyoğlu. On the purpose of examine the reality about the process that drive in Cihangir District and find the answers about “gentrification” is occured or not in urban fabric, first of all, the history on “gentrification” and the past of Cihangir is explained in detail. The method of the study contains 4 phases. First phase which one is including literature survey, involve a detail research about gentrification with different scholars’ debate. Second phase that include statistical data, provide a basis for the study, about criteria of gentrification. Before the second phase, 6 criteria of gentrification is defined as “decrease in total population of neighbourhood”, “increase in young population of neighbourhood”, “increase in education level of residents”, “increase in rental value”, “increase in sale value of property” and “increase in commercial activities”. These 6 criteria is examined on Cihangir District comparatively Beyoğlu and İstanbul’s situation. After the second phase, third phase takes place which contains conversations with local authorities. Verbal information that is procured from the local authorities help to form a comprehensive idea about the site by means of statistical data. Final phase is about field survey, contains observations in the site area. According to field survey, general information about the housing stock, neighbourhood enviroment and social structure of Cihangir District is obtained. In first chapter of the study, general information about gentrification is explained, the aim of the study is defined, the context of the study is described and method that is used to state context is clarified. In second chapter, definitons of “gentrification”, coined by different scholars, is explained and detailed; history of gentrification is determined; negative and positive effects of gentrification process is discussed and finally examples of different urban fabrics are examined. In third chapter of the study, historical evolution of Beyoğlu County and Cihangir District is assessed. Accordingly to this, social and physical breaking points, caused “urban renewal”, are mentioned in a long history of these urban settlements between 16th century and today. The fourth chapter is the distinctive part of the study. In this chapter, “gentrification criteria”, achieved after the synthesis of datas according to literature survey, are defined. Considering this, study focuses on Beyoğlu County and Cihangir District (Cihangir, Firuzağa, Katip Mustafa Çelebi, Kılıç Ali Paşa, Pürtelaş Hasan Efendi and Kuloğlu Neighbourhoods) to specify if gentrification criteria are valid or not valid by means of statistical information which acquired public authorities and private institutions. Interviews, made with the local authority of each neighbourhood, contribute to improve alternative hypotheses and finally, as a result of all research, an assessment has been made about the social and spatial transformation of the Cihangir District. The final part, fifth chapter, is the conclusion part of the thesis that include a general evaluation about all research and the results of the study. Hence, according to this study, social and spatial changes in Cihangir District are not parellel with the negative effects of the gentrification process. The process of Cihangir is defined as an example of the change process of inhabitants which has occured many times during ages in this historic settlement due to economical/political decisions, disasters or urban actions such as rehabilitation.