“Harun Reşid’in Gözdesi” (denanir) Filmi Örneğinde Türk Ve Arap Müziği Etkileşimi

Abstract

Bu çalışmada, bestekâr Sadettin Kaynak‟ın “Harun Reşid‟in Gözdesi” (Denanir) adlı filme yaptığı adapte şarkılar ile filmdeki orijinal şarkılar yapısal ve makamsal olarak karşılaştırmalı analizi yöntemiyle, Türk ve Arap müziği‟nin makam, üslup, orkestra ve form yönünden etkileşimleri incelenmiştir. Orijinal adı “Denanir” olan ve 1941 yılında Türkiye‟de “Harun Reşid‟n Gözdesi” adı ile İpek sinemalarında gösterime giren konu edindiğimiz Mısır filmi, 29 eylül 1940 yılında Mısırlı yönetmen Ahmed Bedirhan (1909-1959) tarafından çekilmiştir. Başrolünde “Denanir” rolü ile döneminde çok popüler olan ve “Şark‟ın Bülbülü” diye tabir edilen Ümmü Gülsüm vardır. İlk defa 1939 yılında İpek film ile anlaşıp yine bir Mısır filmi olan “Leyla ile Mecnun” adlı filmdeki Arapça şarkıların yerine Türkçe adapte şarkılar besteleyen Sadettin Kaynak‟ın ikinci olarak sipariş aldığı film “Harun Reşid‟in Gözdesi” (Denanir)‟dir. Ve bu ikinci film, Türk halkının Kaynak‟ın şarkılarını daha iyi içselleştirmesinde büyük rol oynayan filmlerdendir. Mısır ve Arap filmlerindeki Arapça şarkılar yerine, büyük kısmının Türkçe şiirlerini güftekâr Vecdi Bingöl (1888-1973)‟ün yazdığı ve Sadettin Kaynak tarafından bestelenen adapte Türkçe şarkılar Türk müziğinde bir kült oluşturmuş ve şüphe yok ki, özellikle serbest müziksel çalışmalara önemli bir yol açmıştır. Beş bölümden oluşan çalışmanın ilk bölümünde, yapısal ve makamsal analiz yöntemleri ile Türk ve Arap müziği arasındaki etkileşim açıklanmaktadır. İkinci bölümde, 19. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren Osmanlı imparatorluğu‟nda yaşanan “batılılaşma” ve reform süreçleri ışığında dikkat çeken üç padişahın; III. Selim, II. Mahmud ve I. Abdülmecid dönemleri incelenmiştir. Üçüncü bölümde, Türk ve Arap müzisyenlerinin 19 ve 20. yüzyıldaki etkileşimlerine değinilmiş ve daha sonra, Türk halkının Arap filmlerine olan rağbetinin nedenlerinden biri sayılan radyolarda Türk Müziği yasağı anektod ve yazılı belgeler ile kısaca anlatılmıştır. Dördüncü bölümde, ana konu olan Harun Reşid‟in Gözdesi (Denanir) filminin konusu ve filmde yer alan orijinal ve adaptasyon şarkılar tablolar ile gösterilmiştir. Ayrıca, filmdeki Arapça şarkıların üç bestekârı olan Zekeriya Ahmed, Muhammed Kasabji ve Riyad elSunbati ile Sadettin Kaynak‟ın kısa hayat hikâyelerine, müzikal geçmişlerine ve bestecilik anlayışlarına kısaca değinilmiştir. Bunun yanısıra, Arap müziği‟nin Türk müziği üzerinde makamsal, orkestral ve form olarak etkisi de tartışılmıştır. Beşinci ve sonra bölümde ise, filmde yer alan yedi şarkının yapısal ve makamsal analizleri (bazı yerlerde enstrumantasyon‟a da değinilerek) yapılmış, benzerlikler, farklılıklar ortaya konmuştur. Bu analizler ve karşılaştırmalar sonucu, Sadettin Kaynak‟ın örnek filmimiz olan Harun Reşid‟in Gözdesi (Denanir) filmi gibi Mısır filmlerine şarkılar bestelemesinin, makam, form ve enstruman kullanımı dâhilinde Kaynak‟a ve Türk müziğine büyük serbest bir müzikal anlayış kazandırdığı görülmektedir

In this study, original Arabic songs are composed by Zekeriya Ahmed, Muhammed Kasabji, Riyad el-Sunbati and adapted Turkish songs that composer Sadettin Kaynak composed in “Harun Reşid?in Gözdesi” (Denanir), are analyzed with method of comparative analysis structurally and “makamsal” and is studied interaction of Turkish and Arabic musics in terms of makam, style, orchestra and form. The Egyptian movie which is originally named “Denanir” is broadcasted in the name of “Harun Reşid?in Gözdesi” in 1941, in Turkey, is filmed by Egyptian director Ahmed Bedirhan (1909-1959) in 29 september 1940. Leading part of the movie is Ümmü Gülsüm who is very popular in her period and known as “Nightingale of the East”. In 1939, the first movie is that Sadettin Kaynak composes Turkish adapted songs instead of Arabic ones is “Leyla ile Mecnun” by doing an agreement with “İpek Film Company”. Second movie that he takes as order, is “Harun Reşid?in Gözdesi” (Denanir). And, that second movie plays a significant role to internalize Kaynaks? songs for Turkish public. With the songs that Kaynak composes for Egyptian and Arabic movies, creates a cult and without any doubt, he opens an important way to free musical works. In this study including five chapters, in first chapter, it is explained interaction of Turkish and Arabic music with methods of structural and “makamsal”. In second chapter, from first quarter of 19th century, taking attention periods of three sultans; III. Selim, II. Mahmud and I. Abdülmecid are studied in terms of westernization and refom processes. In third chapter, it is explained interactions of Turkish and Arabic musicians in 19 and 20th century and then, it is considered of the reasons why Turkish people demanded for Arabic movies and ban of Turkish music on Turkish radios are adverted with anecdotes and written documents. In forth chapter, it is mentioned the story of Harun Reşid?in Gözdesi (Denanir) and, the original and adapted songs are indicated in chart lists. In addition, it is adverted short life stories and visions of composition of three Arabic composers and one Turkish composer who are Zekeriya Ahmed, Muhammed Kasabji, Riyad el-Sunbati and Sadettin Kaynak. Beside, it is discussed effects of Arabic music to Turkish music such as makam, orchestration and form. In fifth and last chapter, seven songs in the movie are analyzed structurally and” makamsal” (sometimes mentioning intrumantation) and similarities, diversities are exhibited. In results of the analysises and comparisons, it is seemed that composing songs for Egyptian and Arabic movies like Harun Reşid?in Gözdesi (Denanir) provide a big free musical vision to Sadettin Kaynak and Turkish music including makam, form and instrumantation.