Mudanya’da 1923 Mübadelesi İle Yaşanan Ve Günümüze Kadar Olan Fiziksel Ve Mekansal Değişimin İrdelenmesi

Abstract

Günümüzdeki insan; mekan içinde veya bir yerde kendini ait hissetme ihtiyacı duyar. Kendi yaşam alanını, çalışma hayatını veya yaşam rutinini isteğine göre şekillendirip kendine bir dünya yaratır ve orada güvende, huzurlu olduğunu hisseder. Gerek kültürleri, gerekse coğrafi koşullar vb. özelliklerden dolayı göçebe hayatı benimseyen insanlar için hareket halinde olmak daimi bir durumdur. Günümüzde ‘göç’ kavramı insanların savaş, politik, doğal afetler gibi zorunlu nedenler dışında iş tercihi, ekonomik, ailevi, eğitim vb. sebeplerle gerçekleşmektedir. Tarihsellik içinde ülkemize bakıldığında Osmanlı Devleti’nin çöküşü ve Cumhuriyet’in kurulması ile savaş döneminde ve sonrasında devlet politikaları gereği ülkede büyük göç dalgaları yaşanmıştır. Savaş ve antlaşma gibi siyasi durumlarda uygulanan göç politikası, uzun süren savaş sonucu savaşa katılan devletlerin nüfusunun düşmesi, iş gücünün de kesintiye uğraması ile maddi-manevi kayıplar gibi olumsuz sorunlara çözüm niteliği taşımaktadır. Türkiye’de göç politikası, Kurtuluş Savaşı sonunda, ilk olarak Lozan Antlaşması’nda konuşulan ve kabul edilen maddeler gereğince de gerçekleştiren sosyal ve fiziksel açıdan köklü bir değişim olan zorunlu göç olarak uygulanmıştır. Yunanistan ile yapılan bir anlaşma sonucu uygulanan ve her iki ülke için de farklı bir dönemin başlangıcı sayılan mübadele için Türkiye’de iskan yerleri oluşturulmuş ve bu iskan yerlerinden biri Bursa kenti olmuştur. Hem coğrafi hem de yaşayan gayri müslim nüfusun yoğunluğu itibari ile önemli noktada bulunmasının yanında; dönemin liman kenti olarak anılan Bursa’nın Mudanya limanına göçmenler gemilerle getirilmiş, buradan ülkenin farklı bölgelerine aktarılmıştır. Bu arada bu ilçeye de birçok mübadil yerleştirilmiştir. Yapılan bu büyük nüfus değişiminin etkileri her iki ülkede de sosyo-kültürel alanda köklü bir değişime sebep olduğu gibi, bu değişim fiziksel yapılı çevreyi büyük ölçüde etkilemiş, insanların gündelik yaşamlarını geçirdikleri konutlara da yansımıştır. Tezde amaçlanan Mudanya kentsel sit alanı içinde yer alan mübadil mahallesi olarak da anılan Mütareke ve Halitpaşa Mahalleleri’nde 1923 Mübadelesi sonrasından bugüne kadar yaşanan sosyo-kültürel ve mekansal değişimi incelemektir. Tezin giriş bölümünde çalışmanın amacı, kapsamı ve yöntemi anlatılmaktadır. İkinci bölümde; tezin kavramsal strüktürü oluşturularak göç, konut, kültür, kimlik, bellek ve koruma kavramları tanımlanıp, birbirleri ile ilgili ilişkileri üzerine değerlendirme yapılmaktadır. Üçüncü bölümde; tarihi Bursa kentinin tarihçesi incelenerek; Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemleri ve Türkiye’nin ilk yılları arasındaki mübadele konusu, süreci, etkileri incelenip, iskan yerlerinden biri olan Bursa kentinin Mudanya ilçesinin o dönemdeki önemi ve mübadillerin yerleştiği, ve günümüze kadar en sağlıklı şekilde hayatta kalan mahallelerden olan Mütareke ve Halitpaşa Mahalleleri irdelenmektedir. Çalışmanın dördüncü bölümünde ise belirlenen yöntem dahilinde çalışma alanı ele alınarak Mütareke ve Mahalleleri’nin demografik, mimari ve sosyo-kültürel özellikleri irdelenerek, yapılacak tespitlerle konut, kullanıcı ve mahalle ilişkisi konunun özüne yönelik değerlendirilmekte; yapılan alan çalışmalarından elde edilen veriler grafikler haline getirilip anlatım kolaylığı sağlanarak, anket ve plan krokilerinin değerlendirilmesi yapılmaktadır. Son bölüm olan sonuç ve öneriler kısmında çalışmanın kısa bir özeti ile birlikte Mudanya konutlarında tarihten günümüze taşınan özellikler ve zaman içinde yaşanan değişiklikler kısaca özetlenerek değerlendirilmekte, mevcuttaki durumların tespitleri ile alana ve geleceğe ilişkin öngörüler yer almaktadır.

Today’s human beings need to feel the sense of belonging to an environment or a specific place. They create a world for themselves by shaping their living area, business life and daily routine according to their will, and then feel safe and peaceful in that world. This sense of belonging would be opposite to the life style of our ancestors, which can be called as primitive man. For people who followed nomadism based on their culture, geographic conditions etc. in ancient times, it was a permanent situation to be on the move all the time. At the present time, “migration”, which rises when being on the move and the sense of belonging comes together, occurs due to reasons such as job opportunities, economical issues, family issues, education etc. as well as war, political issues, natural disasters. Considering the historical aspects, during the dissolution of the Ottoman Empire and foundation of the Republic of Turkey, which can be called as recent history, many migration waves have occurred due to the war and after war government policies in the history of our country. Ottoman Empire was occupied and partitioned by Allies after being defeated in World War I. The Turkish War of Independence, which was started in order to protect unity and territorial integrity of the country considering the clauses of the National Pact of 1920, virtually ended on 11th of October, 1922; by the Armistice of Mudanya (Moudania) signed in Mudanya, which is a town of Bursa, Turkey and officially ended on 24th of July, 1923 by the Treaty of Lausanne signed in Lausanne, Switzerland. Migration policy is applied in diplomatic situations such as war and treaty as a solution to pecuniary loss and intangible damages such as population decline, decrease in the labor force etc. that occur as a result of long-lasting wars. In the end of the Turkish War of Independence, migration policy was applied as a forced migration based on the statements and clauses of the Treaty of Lausanne which has caused dramatical social and spatial changes in time. During the population exchange, which was sort of beginning of a new era for both Turkey and Greece, many resettlement areas were formed in Turkey. One of these resettlement areas was Bursa and its coastal town Mudanya, due to being important locations based on their geographical situation and higher non-Muslim population density. This important population exchange has had serious impacts on dwellings in the sense of causing spatial changes of the physical environment as well as the socio-cultural changes. The purpose of this thesis is to examine the socio - cultural and spatial changes in Mütareke and Halitpaşa districts, also known as “exchange district”, of Mudanya protected area after population exchange in 1923. The first chapter of this thesis is the introductory part which explains how this study proceeds including the objective of the study, its content and methods. In the second chapter, conceptual structure of the thesis is formed by defining the important concepts such as migration, dwelling, culture, identity, memory and protection; and also the relations of these concepts are evaluated. In the third chapter, the history of Bursa is investigated; taking the last years of the Ottoman Empire and the early years of Republic of Turkey into consideration in the context of population exchange process and its long - term effects. Moreover, the importance of Mudanya town of Bursa containing Mütareke and Halitpaşa districts as resettlement areas which survived till present day, is examined. Fourth chapter of the study examines the demographical, architectural and socio-cultural properties of Mütareke and Halitpaşa districts, and based on these properties evaluates the relations of the dwellings, dwellers and districts by entering into spirit of the subject. The data obtained from fieldwork are represented as schematic drawings and tables in order to easily evaluate the general assessments, surveys and sketches. The last chapter contains the conclusions and recommendations based on the overall evaluation of the study. Considering the objective of the study, this chapter discusses the historical and spatial importance of the resettlement area by evaluating the situation from past to present including all advantages and disadvantages and making recommendations on the issue.